Ταξιδιώτης του πνεύματος και δημοσιογράφος
Κώστας Μπετινάκης
Από την εκδήλωση «Βραδιά μνήμης στο Νίκο Καζαντζάκη» που οργάνωσε ή Εταιρία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων στο θέατρο Κοτοπούλη –REX (13-05/07) (φωτο: Κώστας Κομίνης)
Ολόκληρη σχεδόν η ζωή, η δράση και η λογοτεχνική παραγωγή του Νίκου Καζαντζάκη, έχουν φωτιστεί αρκετά, όχι μόνο από το ίδιο το έργο του όσο και από τις πάμπολλες εργασίες πάνω σ’ αυτό. Εργασίες όχι μόνο φίλων και συνεργατών του αλλά και μελετητών του έργου του.
Υπάρχει ωστόσο μία πτυχή του έργου του που έχει μελετηθεί ελάχιστα.
Ο δημοσιογράφος Καζαντζάκης οι συνεντεύξεις με προσωπικότητες της εποχής του αλλά και η αποτύπωση των ταξιδιωτικών του ενθυμημάτων, που τόσο σημαντικό ρόλο έπαιξαν στη ζωή του. Μερικά από τα οποία εκδόθηκαν και σε ββλία.
Λίγοι όσο ο Καζαντζάκης, κοίταξαν τόσο βαθειά και τόσο πλατιά τη σύγχρονη εποχή. Λίγοι είναι εκείνοι που έκαναν τα ταξίδια τους με μια τέτοια διαχρονικότητα.
Ο Καζαντζάκης, ήταν ένας οδοιπόρος της Αβύσσου –όπως έγραψε ο Βρετανός συγγραφέας Ρόιτ Χάμμερ.
«Σπούδασε, μετέφρασε, έγραψε, ταξίδεψε στις περισσότερες φιλοσοφίες, θρησκείες και ρεύματα της εποχής. Σε ιδεολογίες αντικρουόμενες…»
Δεν οδηγήθηκε στην ενασχόληση με τη δημοσιογραφία ωθούμενος μόνον από βιοποριστικούς λόγους.
Η αφοσίωση του στη πνευματική παραγωγή απαιτούσε να ‘χει εξασφαλίσει πρωτύτερα τα δέοντα προς το ζην. Τον ώθησε η πολύ πιο ουσιαστική ανάγκη του να πραγματώνει τον πολυπράγμονα και πολυδιάστατο εαυτό του. Να βρίσκει διεξόδους έκφρασης στη δημιουργικότητά του. Να διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες.
Είναι, βέβαια αλήθεια πως η αμοιβή του ως δημοσιογράφος δεν ήταν σ’ εκείνους τους δύσκολους καιρούς γενναιόδωρη και αντίστοιχη της εμβέλειας της προσωπικότητας και των ικανοτήτων του. Αλλά του εξασφάλιζε παράλληλα με άλλες δραστηριότητές του, όπως η συγγραφή σχολικών εγχειριδίων και λεξικών ή οι μεταφράσεις, μια αξιοπρεπή διαβίωση.
Σταθμοί στη δημοσιογραφική καρριέρα του στάθηκαν αφενός οι ταξιδιωτικές του περιηγήσεις που δημοσίευε σε μεγάλες εφημερίδες, όπως η Καθημερινή και ο Ελεύθερος Λόγος, αφετέρου οι συνεντεύξεις που πήρε από εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής του, αν και κατηγορήθηκε από τους επικριτές του πως το εστιακό πεδίο τους ήταν η πολιτική - σε ιδιαίτερα ταραγμένες ιστορικοπολιτικά περιόδους.
Στέκομαι με δέος μπροστά στον άνθρωπο που ως δημοσιογράφος έχει γράψει ανταποκρίσεις από όλο το κόσμο, έχει πάρει συνεντεύξεις από μεγάλες προσωπικότητες της εποχής του, και που είδε άρθρα του να δημοσιεύονται στην μπολσεβίκικη Πράβντα.
«Ένοιωσα πως ο Έπαφος, ο θεός της Αφής, είναι ο θεός μου…’Ολες τις χώρες που γνώρισα, τις γνώρισα από τότε πια με την αφή. Αλάκερη της θύμηση τη νιώθω να μερμηγκιάζει όχι μέσα στο κεφάλι, παρά στις ρώγες των δαχτυλιών μου και στην επιδερμίδα μου όλη…»
Ο Καζαντζάκης επιστρέφει πάντα από πολύ μακριά, φορτωμένος με όλα τα βάρη του παρελθόντος, επωμίζεται το παρόν, αγωνίζεται και προχωράει στο μέλλον.
«Όταν κλείσω τα μάτια για να ξαναχαρώ μια χώρα, χιμούν και μου την φέρνουν οι πέντε μου αίσθησες, οι πέντε γιομάτοι στόματα απλοκαμοί του κορμιού μου. Χρώματα, φρούτα γυναίκες. Μυρωδιές από περβόλια, από βρωμερά στενοσόκακα, από μασκάλες. Χιόνια απέραντα με γαλάζιες αναλαμπές…Κλάματα, φωνές, τραγούδια και μακρινά κουδούνια μούλας, καμήλας ή τρόικας…Και θα κρατώ αιώνια στα χέρια μου – αιώνια, θέλω να πω ωσότου σαπίσουν τα χέρια μου- τα πεπόνια της Μπουχάρας, τα καρπούζια του Βόλγα, ένα χέρι δροσερό, μικροσκοπικό μιας Γιαπωνέζας…». Γράφει στα προλεγόμενα του ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ Ιαπωνία-Κίνα την Άνοιξη 1935.
1918.
Έχοντας αφετηρία τη Ζυρίχη περιηγείται την Ελβετία προς όλες σχεδόν τις κατευθύνσεις. Στο Ημερολόγιό του καταγράφει τους σταθμούς τις περιήγησης και τα έντονα βιώματα της εποχής:
Προσκύνημα στα λημέρια του Νίτσε.
Αυτό το ημερολόγιο ήταν η απαρχή της δημοσιογραφικής ενασχόλησης του μεγάλου ταξιδευτή.
Βρισκόμαστε στην Ευρώπη στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Στην Ευρώπη που μόλις έβγαινε από έναν πόλεμο -σαν αργό θάνατο- και η διανόηση είχε στραμμένο το βλέμμα πια προς τη Ρωσία. Εκεί όπου η Ιστορία είχε διαμορφώσει το καλούπι μιας νέας πίστης. Από εκεί ξεκινούσε μια μέριμνα για τον άνθρωπο που δεν είχε γεωγραφικούς περιορισμούς. Μια κοσμοθεωρία που αφορούσε τη Γη. Κι ο Καζαντζάκης εκείνη την εποχή έβλεπε στη Ρωσία μια νέα αναγέννηση.
Το 1925 βρίσκει το ανήσυχο πνεύμα του να έχει αρχίσει να οργανώνει ένα κομμουνιστικό πυρήνα. Συλλαμβάνεται για τη δράση του αυτή, αλλά κρατείται μόλις 24 ώρες.
Τον Οκτώβριο του 1925 πηγαίνει στη Μόσχα ως ανταποκριτής της εφημερίδας Ελεύθερος Λόγος. Στην εφημερίδα αυτή δημοσιεύει τις εντυπώσεις του με μακροσκελέστατα άρθρα.
Διατηρεί τον τίτλο του ανταποκριτή για καθαρά βιοποριστικούς λόγους και ταξιδεύει στην Ισπανία και την Κύπρο.
Τον Αύγουστο του 1926 πηγαίνει στην Ισπανία για να πάρει συνέντευξη από τον δικτάτορα Πρίμο ντε Ριβέρα.
Τον Οκτώβριο του ίδιου του χρόνου από τον Μουσολίνι στην Ρώμη.
Τον Οκτώβριο πηγαίνει στη Ρώμη για να πάρει συνέντευξη από τον Μπενίτο Μουσολίνι.
Συνεχίζει τις περιηγήσεις του στον Κόσμο. Το 1925-1926 επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση, ακολούθως την Κύπρο, την Παλαιστίνη, το Λίβανο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Αίγυπτο, το Σινά μέχρι τι αρχές του έτους.
Δέκα χρόνια αργότερα, ως πολεμικός ανταποκριτής πια συναντά και παίρνει συνέντευξη από τους Φράνκο και Ουναμούνο..
Το 1927, τέλη Οκτωβρίου, φεύγει πάλι για την Μόσχα αυτή τη φορά ως προσκεκλημένος της Σοβιετικής Κυβέρνησης για τη δέκατη επέτειο της Επανάστασης . Περιηγείται τη Σοβιετική Ένωση μέχρι το Καύκασο και στέλνει δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις στην Αθήνα, όπως έκανε και στα προηγούμενα ταξίδια του.
Τότε γνωρίζεται με τον Ελληνορουμάνο συγγραφέα Παναϊτ Ιστράτη. Να πως περιγράφει ο Παναϊτ Ιστράτη την πρώτη συνάντησή του με τον Καζαντζάκη:
«Μέσα από τη Μυρμηγκιά των προσκεκλημένων, όπου μάταια ψάχνω να βρω ένα μάτι που μέσα του να ξεσπούν απέραντα πάθη, ξεπροβάλλει μια μέρα ένας άνθρωπος στο δωμάτιό μου. Είναι ψηλός. Το ασκητικό κορμί του φαίνεται να το βασανίζει ένας αγώνας, πότε ιλαρός, πότε αιματηρός, με τα νύχια όλων των τόπων.
Το φως του πλανιέται στο ρημαγμένο πρόσωπό του. Δείχνει την πίστη που του κατατρώει τα σπλάχνα. Τα μάτια, που παραείναι ανοιχτά είναι ζωηρά κι ευκίνητα σαν τον υδράργυρο.
Το βλέμμα του διαπερνάει, προσελκύει και απομακρύνει χίλια πράγματα στη στιγμή. Το στόμα έχει δαγκώσει παντού, έχει φτύσει όλα όσα δάγκωσε κι ακόμα δαγκώνει. Η μύτη ανοίγει και κλείνει συνέχεια σε όλες τις μυρωδιές. Ο άνθρωπος μιλάει. Θέλει να πει τα τετριμμένα, όπως ταιριάζει στην περίσταση, Αλλά, βυθίζει στο πρόσωπό μου τις λόγχες των ματιών του κι αμέσως τα λόγια του περνούν στην οικουμενικότητα, ενώ τα λιπόσαρκα μπράτσα του απλώνονται για να αρπάξουν χίμαιρες».
Στις 11 Ιανουαρίου 1928, ο Καζαντζάκης μαζί με τον Ιστράτη μιλάνε σε μεγάλη συγκέντρωση στο θέατρο Αλάμπρα για να εξυμνήσουν το Σοβιετικό πείραμα.
Η φιλία τους όμως θα τερματιστεί με την δίωξη του Ιστράτη με την υπόθεση Ρουσακόφ, ως τροτσκιστή…
Το 1929, μόνος πια ο Καζαντζάκης συνεχίζει τα ταξίδια του στο μήκος και το πλάτος της Ρωσίας. Στην Αθήνα τα ταξιδιωτικά άρθρα του Καζαντζάκη για τη Ρωσία θα εκδοθούν σε δύο τόμους.
Το 1953 ταξιδεύει στην Κίνα και στη Ιαπωνία, από όπου βγαίνει το αντίστοιχο ταξιδιωτικό βιβλίο, όπως για άλλες χώρες που επισκέφτηκε, Αγγλία, Ισπανία, Ρωσία, Αίγυπτο, Κύπρο, Παλαιστίνη.
Όταν ήθελε να…. ξεκουραστεί –προφανώς- ανθολογεί στα διαλείμματα τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, που θα αποτελέσουν κι αυτές τη μαγιά για τα βιβλία του με τίτλο «Ταξιδεύοντας»….
Και όπως γράφει στο «Βραχόκηπο»
«Ποιος είναι ο δρόμος για την εκπλήρωση του δικού μου του νόμου; Να διαταράξω την τάξη, να συντρίψω το πρωτόκολλο, να ξεστρατίσω από τους προγόνους. Να αλητεύσω στ’ απαγορευμένα, στις αγέρωχες κι επικίντυνες περιοχές του αβέβαιου. Να δέχουμε ατάραχος ακόμη περισσότερο: σαν ευλογία την κατάρα του πατέρα και της μάνας. Να έχω το θάρρος να είμαι μόνος’»....
www.zougla.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου