Αλέξανδρος Παπαγεωργίου - Βενετάς, ο δημιουργός του ΞΕΝΙΑ στη Λιβαδειά

Ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου - Βενετάς γεννήθηκε στην Αθήνα στις 19 Μαρτίου 1933. Οι ρίζες της καταγωγής του ανάγονται, από την πλευρά του πατέρα του, σε οικογένεια κληρικών και διδασκάλων από την Ιστιαία Εύβοιας και από την πλευρά της μητέρας του σε οικογένεια σιτεμπόρων-πλοιοκτητών της Κέας.

Έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Κάτω Κηφισιά στα χρόνια της γερμανικής κατοχής και ως μαθητής φοίτησε αρχικά στο «Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον» και κατόπιν στην «Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή». Tο 1951 εισήχθη στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Στον ακαδημαϊκό του δάσκαλο Νίκο Χατζηκυριάκο – Γκίκα, οφείλει την τεχνική, τον τρόπο της εικαστικής έκφρασης, το νόημα του σχεδίου και της χρήσεως των χρωμάτων στο έργο του, ενώ πολύτιμη υπήρξε και η διδασκαλία του στο ελεύθερο γραμμικό σχέδιο. Εξάλλου, καθοριστική ήταν και η επίδραση του άλλου δασκάλου του, του Δημήτρη Πικιώνη - του πρώιμου υπερασπιστή της διαφοροποίησης της αρχιτεκτονικής κατά γεωγραφικό χώρο, μερικές δεκαετίες πριν προταθεί ο όρος στη Δυτική Ευρώπη – καθώς μαθήτευσε μαζί του στις προσβάσεις της Ακρόπολης, αποκομίζοντας πολύτιμα διδάγματα και εμπειρίες που διεύρυναν τις εφέσεις και τις δυνατότητές του.

Το 1956 λαμβάνει το πτυχίο του αρχιτέκτονα – μηχανικού, αλλά και το «βάπτισμα του πυρός» στη Σαντορίνη, όπου με ομάδα συμφοιτητών του εντάσσεται στο «κλιμάκιο Σαντορίνης» του υπουργείου Δημοσίων Έργων. Υπηρέτησε τη θητεία του στο Πολεμικό Ναυτικό (1957-9) και στη συνέχεια και για μια δεκαετία (1957-1967) ασκεί την Αρχιτεκτονική εκπονώντας μελέτες για δημόσια (ΕΟΤ, ΔΕΗ, Αρχαιολογική Υπηρεσία, διαμόρφωση αρχαιολογικού χώρου προ του Ωδείου του Αττικού, του Πάρκου Κεφαλαρίου στην Κηφισιά) και ιδιωτικά έργα.

Σχεδίασε μεταξύ άλλων το ξενοδοχείο του Οργανισμού Τουρισμού στην Σίφνο και το τουριστικό περίπτερο στο Τροφώνιο στη Λιβαδειά, τον Πύργο στο σταυροχωράφι στην Σκιάθο, την πολυκατοικία του Αλεξίου στον περιφερειακό Λυκαβηττού στην Αθήνα, το εστιατόριο του Άρια στην Πλάκα, κά.

Το 1963 με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης μετεκπαιδεύεται στο υπουργείο Δημοσίων Έργων στο Παρίσι - στην πολεοδομία - και το 1964 δημοσιεύει την πρώτη του έρευνα με τίτλο «Οικισμός στην Ελλάδα μια πρόταση οργανώσεως».

Το 1966 στο Ε΄ Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο στο Ζάππειο παρουσιάζει την εισήγησή του για την προστασία και ανάδειξη της Πλάκας, την πρώτη συνεπή πρόταση διάσωσης της ιστορικής συνοικίας ως συνόλου, ενώ κατά τα έτη 1966-7 κατόπιν ανάθεσης του ΕΟΤ εκπονεί μελέτη για τη συντήρηση των μνημείων και την τουριστική ανάπτυξη της Χίου .

Ωστόσο, οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα το 1967, με την επιβολή της δικτατορίας, αναχωρεί για το εξωτερικό για να διδάξει ως προσκεκλημένος υφηγητής στο Πολυτεχνείο του Δυτικού Βερολίνου.

Το 1969 ολοκληρώνει τη διατριβή του με θέμα την δεοντολογία και την πρακτική της προστασίας και ανάδειξης των ιστορικών πόλεων στον Ευρωπαϊκό χώρο και το 1970 ανακηρύσσεται διδάκτωρ μηχανικός του Πολυτεχνείου του Βερολίνου. Η διατριβή του δημοσιεύεται τον ίδιο χρόνο συγχρόνως στη γερμανική, τη γαλλική και την αγγλική γλώσσα με (αγγλικό) τίτλο Continuity and Change ; Preservation in City Planning και είναι η πρώτη μεθοδική διερεύνηση της προβληματικής συντήρησης των ιστορικών πόλεων στην Ευρώπη, ενώ πέντε χρόνια αργότερα επρόκειτο να γίνει κοινή συνείδηση κατά το έτος Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς σύμφωνα με την προκήρυξη του Άμστερνταμ το 1975.

Το 1973 εκπονεί –με ανάθεση Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών – τη μελέτη του για την πολεοδομία της αρχαίας Δήλου με τίτλο Delos, etudes ubraines sur une ville antique, που υπήρξε η πρώτη απόπειρα ανάλυσης του πολεοδομικού φαινομένου μιας αρχαίας πόλης με τα εργαλεία της σύγχρονης πολεοδομικής μεθοδολογίας.

Στην εργασία αυτή, ανιχνεύεται η αρχιτεκτονική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά που συνίσταται στη διεπιστημονική προσέγγιση των προβλημάτων και στη διεύρυνση των αξιών του ανθρώπινου περιβάλλοντος, αφού Αρχιτεκτονική, πολεοδομία, ιστορία , αρχαιολογία, και συντήρηση μνημείων έργων τέχνης αποτελούν αλληλένδετους χώρους του επιστητού που δεν μπορούν να αποξενωθούν ο ένας από τον άλλον.

Το 1974 επιστρέφοντας στην Ελλάδα, με πρόταση του αείμνηστου Προέδρου Κωνσταντίνου Τσάτσου διορίζεται ως προσωπικός σύμβουλος του τότε υπουργού Πολιτισμού καθηγητή Κωνσταντίνου Τρυπάνη και αφιερώνεται για τρία χρόνια σε μείζονα πολιτιστικά θέματα : τις δραστηριότητες και τη συμμετοχή της Ελλάδας στο Έτος Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς (1975), την ελληνική παρουσία στο Habitat Ι (την πρώτη συνάντηση των Ηνωμένων Εθνών για τους ανθρώπινους οικισμούς ) (1976), τον συντονισμό της δραστηριότητας των εμπειρογνωμόνων της Unesco με την ελληνική Επιτροπή Έργων Ακροπόλεως, την επεξεργασία του οργανισμού του Υπουργείου Πολιτισμού. Το ίδιο διάστημα αντιπροσωπεύει την Ελλάδα στην Επιτροπή Ιστορικών Μνημείων και Τοπίων του Συμβουλίου της Ευρώπης και κατοχυρώνεται ως ειδικός σε θέματα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς διεθνώς. Έτσι, προσκαλείται να διδάξει ως μόνος Έλληνας καθηγητής στο διεθνές κέντρο μεταπτυχιακών σπουδών Raymond Lemaire για τη συντήρηση των ιστορικών πόλεων και μνημείων στην Bryges πρώτα και ύστερα στην Louvain, για 10 χρόνια (1976-1985).

Από 1970 έως το 1980 εκπονεί από κοινού με τους Αλέξανδρο Καλλιγά και Αριστείδη Ρωμανό δύο μεγάλες αναπτυξιακές μελέτες για το υπουργείο Συντονισμού: Προστασίας και Αναπτύξεως του συμπλέγματος των νήσων Μυκόνου, Δήλου και Ρηνείας, και προστασίας και αναδείξεως της παλαιάς πόλεως Χανίων - μελέτες που εισήγαγαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη μεθοδολογία συντήρησης και ανάδειξης ιστορικών οικιστικών πυρήνων και αρχαιολογικών χώρων.

Το 1976 γνωρίζει τη μετέπειτα σύζυγό του, τη Γερμανίδα αρχαιολόγο Gerhild Huebner , το 1978 επανεγκαθίσταται στο Μόναχο και ασχολείται με τη διδαχή και την έρευνα. Από το 1978 έως το 1982 εκπονεί από κοινού με τον καθηγητή Gerd Albers – τον πρύτανη των Γερμανών πολεοδόμων - τη συνθετική μελέτη για τις τάσεις της αμερικανικής και ευρωπαϊκής πολεοδομικής σκέψης κατά την περίοδο 1945- 1980.

Το 1982 διορίζεται ως εμπειρογνώμων του κέντρου Habitat των Ηνωμένων Εθνών για τη συντήρηση των ιστορικών πόλεων του Μαυροβουνίου που είχαν πληγεί από σεισμούς και το 1987 εκλέγεται αντεπιστέλλον μέλος της Γερμανικής Ακαδημίας Πολεοδομίας και Χωροταξίας στο Μόναχο.

Κατά την δεκαετία 1984 -1994 στη Γερμανία εμβαθύνει συνεχώς στη μελέτη της νεότερης πολεοδομικής και πολιτιστικής ιστορίας της Αθήνας, στην οποία πάντοτε επέστρεφε αφού υπήρξε το σταθερό σημείο αναφοράς των εμπειριών του .

Το 1994 δημοσιεύονται δύο μεγάλες εργασίες για την ίδρυση της νέας Αθήνας και την εξέλιξη της αρχαιολογικής έρευνας στην πόλη αυτή : Haupstadt Athen. E in Stadtgedanke des Klassizismus και The Ancient Heritage and the Historic cityscape in a Modern Metropolis, και το 1996 το βιβλίο Αθήνα. Δοκιμές και θεωρήσεις, όπου συγκεντρώνονται όλα τα άρθρα και οι μελέτες για ποικίλα θέματα ιστορίας, πολεοδομίας και αρχαιολογίας των Αθηνών που δημοσιεύτηκαν στο διάστημα μιας 30ετιας.

Ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς δίδαξε τέσσερις φορές ως προσκεκλημένος καθηγητής σε Πανεπιστήμια της Γερμανίας : το 1981-2 στο Πολυτεχνείο της Στουτγάρδης, το 1996-7 στο Πολυτεχνείο του Μονάχου, το 2003-4 στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και το 2008-9 στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και αναμφίβολα η Γερμανία υπήρξε η δεύτερη πατρίδα του και ο κατάλληλος χώρος για την αφοσίωσή του στο ερευνητικό του έργο .

Στις 10 Νοεμβρίου του 1998 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνεχίζει ακάματα επιδεικνύοντας ένα εξαιρετικά πλούσιο - ποσοτικά και ποιοτικά – επιστημονικό έργο που περιλαμβάνει συνολικά 28 βιβλία και 93 άρθρα ( στην ελληνική, αγγλική, γερμανική και γαλλική γλώσσα): Το 1999 εκδίδεται το βιβλίο Αθηνών αγλάισμα. Εξέλιξη , προβλήματα και προοπτικές του αττικού τοπίου, που αναφέρεται στην εξέλιξη του αστικού και περιαστικού πράσινου των Αθηνών από το 1830 έως σήμερα. Το 1998-99 συμμετέχει στην οργάνωση της μνημειώδους Έκθεσης Η νέα Ελλάς, Έλληνες και Βαυαροί στην εποχή του βασιλέα Λουδοβίκου Ι στο Μόναχο. Το 2000 δημοσιεύεται η μονογραφία του για τον Εδουάρδο Σάουμπερτ και το βιβλίο O Leo von Klenze στην Ελλάδα .

Το 2001 δημοσιεύεται η ελληνική μετάφραση του θεμελιακού του έργου για την ίδρυση της νέας Αθήνας με τίτλο Αθήνα ένα όραμα του κλασικισμού και η κατάθεση μνήμης : Δημήτρης Πικιώνης (1887- 1968) .Τα χρόνια της μαθητείας μου κοντά του, την οποία και παρουσιάζει σε μια διάλεξη στο Πολυτεχνείο τιμώντας τη μνήμη του.

Το 2004 δημοσιεύονται τα έργα : Ο Αθηναϊκός περίπατος και το ιστορικό τοπίο των Αθηνών και Το στίγμα ενός Αθηναιοδίφου.

Το 2006 δημοσιεύονται δύο μείζονα έργα ιστορικής τεκμηρίωσης και σχολιασμού : Η κριτική έκδοση της ανέκδοτης αλληλογραφίας Ludwig Ross-LEo Von Klenze (1834- 1854) και ο Σχολιασμός των Αθηναϊκών χωρίων από τα ημερολόγια του Γ. Σεφέρη με τίτλο Η Αθήνα του μεσοπολέμου μέσα από τις «Μέρες» του Γ. Σεφέρη.

Το 2007 δημοσιεύεται η μελέτη για τον πρώτο δημομηχανικό της Αθήνας με τίτλο Friedrich Stauffert Stadte und Landschaften un Griechenland zur Zeit Konig Ottos και το 2008 η μεγάλη μονογραφία του για τον Εθνικό Κήπο της Αθήνας με τίτλο Ο Κήπος της Αμαλίας.