Εφοδος στο Κάστρο της Λιβαδειάς

"Επεσε" το Κάστρο της Λιβαδειάς μετά την έφοδο που επιχειρήθηκε στην εσπερίδα που οργάνωσαν το περιοδικό ΒΟΙΩΤΙΑ και ο Πολιτιστικός Σύλλογος των Φίλων του ΞΕΝΙΑ Λιβαδειάς και υπό το βάρος των εξαιρετικών εισηγήσεων των ομιλητών κκ. Μαμαλούκου, Δεληβοριά και Ρούσσαρη.
Μάλιστα πολύ ψηλά είχε τοποθετηθεί ο πήχυς για την εσπερίδα "Εφοδος στο Κάστρο της Λιβαδειάς" μετά τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσε η πρώτη μιας σειράς εκδηλώσεων που έχουν στόχο την ανάδειξη των μνημείων της Λιβαδειάς και που αφορούσε το Ξενία της βοιωτικής πρωτεύουσας (δείτε εδώ http://viotia.blogspot.com/2011/02/blog-post_817.html).
Στους διοργανωτές αυτή τη φορά είχε -εκτός από το περιοδικό ΒΟΙΩΤΙΑ- προστεθεί ο Πολιτιστικός Σύλλογος των Φίλων του ΞΕΝΙΑ Λιβαδειάς. Τελικά και αυτή η δεύτερη εκδήλωση την Τετάρτη 30 Μαρτίου στο Συνεδριακό Κέντρο της Κρύας σημείωσε επιτυχία -οργανωτική αλλά και περιεχομένου- ενώ πολλοί και εκλεκτοί ήταν οι Λιβαδείτες που τίμησαν με την παρουσία τους την εσπερίδα.
Ο συντονιστής της εσπερίδας εκδότης του περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ Δημήτρης Λάμπρου στην εισαγωγή του τόνισε ότι η ανάδειξη των μνημείων της Λιβαδειάς αποτελεί δέσμευση που οπωσδήποτε θα τηρηθεί από το περιοδικό ΒΟΙΩΤΙΑ αλλά η αξιοποίησή τους είναι ζήτημα της κεντρικής και της τοπικής εξουσίας και όχι των πολιτών. Επιπλέον ο κ. Λάμπρου σε μια σύντομη ιστορική αναδρομή σχετική με το Κάστρο  υποστήριξε ότι η ανάδειξη της Λιβαδειάς σε στρατιωτική πρωτεύουσα των Καταλανών και η ισχυρή οχύρωσή της αποτελεί σημείο καμπής στην μακραίωνη ιστορία της πόλης, καθώς από τότε αποκτά η πόλη  ιδιαίτερη σημασία στη Βοιωτία κατ' αρχάς και στην Ελλάδα αργότερα, την εποχή της οθωμανοκρατίας. Τέλος, ο Δημήτρης Λάμπρου έκανε μια συγκινητική αναφορά στην ηρωική έξοδο των Λιβαδειτών από το Κάστρο της Λιβαδειάς, όταν στις 26 Ιουνίου 1821 ο Ομέρ Βρυώνης κι ο Κιοσέ Μεχμέτ πολιορκούσαν τους επαναστατημένους Λιβαδείτες και συμφώνησε με την γνώμη του ιστορικού της Παλιγγενεσίας Διονυσίου Κόκκινου ότι η Εξοδος εκείνη που στοίχισε πάνω από 60 Λιβαδείτες νεκρούς αποτελεί μικρογραφία της Μεγάλης Εξόδου του Μεσολογγίου το 1826.

Στη συνέχεια τον λόγο έλαβε ο αρχιτέκτων-αναστηλωτής και επικ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Σταύρος Μαμαλούκος, ο οποίος προχώρησε σε μια εκτενή παρουσίαση του Κάστρου της Λιβαδειάς με κατανοητό και σε μερικά σημεία συναρπαστικό τρόπο, όπως εκεί όπου επισήμανε ότι η μεσαιωνική Λιβαδειά -ολόκληρη η πόλη- βρισκόταν μέσα στο Κάστρο.
"Το μεσαιωνικό Κάστρο της Λιβαδειάς βρίσκεται στο νότιο άκρο της σημερινής πόλεως. Είναι χτισμένο σε απότομο βραχώδη λόφο που περιβάλλεται από τις τρεις πλευρές του από το φαράγγι της Ερκυνας, στην περιοχή όπου βρισκόταν το μαντείο του Τροφωνίου στην αρχαιότητα", είπε ο κ. Μαμαλούκος και συνέχισε δίδοντας ειδικότερα στοιχεία:
"Το Κάστρο έχει σχήμα τριγωνικό με μέγιστες διαστάσεις περίπου 300 x 150 μ. και έκταση περίπου 20 στρέμματα. Εχει δύο αμυντικούς περιβόλους. Από αυτούς ο εξωτερικός περιλαμβάνει το ισχυρό βόρειο τείχος που προστατεύει τις πλέον ευπρόσβλητες πλευρές του οχυρώματος, και ασθενέστερα τείχη που συμπληρώνουν κατά τόπους τη φυσική οχύρωση των άλλων πλευρών. Το βόρειο τείχος ήταν ενισχυμένο κατά διαστήματα με ορθογωνικούς πύργους. Ισχυρότερος από αυτούς είναι εκείνος της βορειοανατολικής γωνίας. Εχει μορφή προμαχώνα, ο οποίος συνδέεται με τον περίβολο με στενό διάδρομο. Η σημασία του ήταν πολύ μεγάλη για την άμυνα του κάστρου, καθώς είναι κτισμένος επάνω σε μια από τις πηγές του ποταμού, εξασφαλίζοντας έτσι την υδροδότησή του. Το βόρειο τείχος ήταν ενισχυμένο με προτείχισμα, από το οποίο σήμερα διατηρείται μόνο το δυτικό του τμήμα. Στο βόρειο τείχος ανοίγεται η κύρια πύλη του Κάστρου, κοντά στο δυτικό άκρο του, και μια δευτερεύουσα στο ανατολικό. Παλαιότερα ανοίγονταν στο τείχος δύο ακόμη πύλες βοηθητικές".
Ο εσωτερικός περίβολος του Κάστρου της Λιβαδειάς έχει σχήμα τραπεζίου, είπε ο κ. Μαμαλούκος και συνέχισε:"Ο εσωτερικός περίβολος, είναι σε κάτοψη τραπεζιόσχημος. Αποτελείται από ισχυρό τείχος ενισχυμένο κατά τόπους με ορθογωνικούς πύργους. Από αυτούς ο μεγάλος και ψηλός πύργος που βρίσκεται στο μέσον του βόρειου τείχους είναι ο σημαντικότερος. Αμέσως αριστερά του πύργου αυτού ανοίγεται η πύλη του περιβόλου, ενισχυμένη με ευρύ τριγωνικό σε κάτοψη προτείχισμα. Ο εσωτερικός αυτός περίβολος συνδέεται μέσω ενός στενού ελεγχόμενου περάσματος με ένα τμήμα του εξωτερικού περιβόλου, χωρισμένο με ισχυρό τείχος από τον υπόλοιπο περίβολο, που καταλαμβάνει τη νότια γωνία του χώρου του Κάστρου.


Ενα κεντρικό οχύρωμα με ισχυρό πύργο και ιδιαίτερο τείχος καταλαμβάνει την κορυφή του λόφου. Σε άμεση σχέση με αυτό διατηρούνται τα λείψανα ενός μεγάλου κτηριακού συγκροτήματος. Σε αυτό ανήκε η ως σήμερα διατηρούμενη σε καλή κατάσταση δίχωρη, θολωτή δεξαμενή, πάνω στην οποία έχει κτισθεί στα τέλη του 19ου ή στις αρχές του 20ού αιώνα ο ναός της Αγίας Σοφίας.


Οι δύο οχυρωματικοί περίβολοι του Κάστρου ορίζουν δύο άνισες σε έκταση περιοχές, όπου κατά τόπους διακρίνονται ακόμη λείψανα κτισμάτων. Σύμφωνα με τη γνωστή στις οχυρωμένες μεσαιωνικές πόλεις διάταξη ο εξωτερικός περίβολος ήταν προφανώς η “χώρα”, δηλαδή η ίδια η μεσαιωνική πόλη, και ο εσωτερικός το φρούριο. Το κεντρικό οχύρωμα και το συνδεόμενο με αυτό μεγάλο κτηριακό συγκρότημα στέγαζαν προφανώς την κατοικία του άρχοντα και το διοικητήριο του κάστρου".


Οι ιστορικές πηγές για την κατασκευή του Κάστρου της Λιβαδειάς είναι ελάχιστες και η οικοδομική του ιστορία δεν μπορεί παρά να στηρίζεται ουσιαστικά στην εξέταση των ίδιων των μνημείων και σε συγκρίσεις με άλλες οχυρώσεις ή κτίσματα των οποίων η χρονολόγηση είναι άμεσα ή έμμεσα δυνατή υποστήριξε ο Σταύρος Μαμαλούκος:


"Από μία πρώτη εξέταση των τοιχοποιϊών των στοιχείων της οχυρώσεως του Κάστρου διακρίνονται τέσσερεις τουλάχιστον οικοδομικές φάσεις, εκτός από τις νεώτερες επισκευές που έγιναν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία..


Στην παλαιότερη φάση, που πιθανώς ανάγεται στην Υστερη Αρχαιότητα ή στην Πρωτοβυζαντινή Περίοδο, ανήκει το κατώτερο τμήμα της βόρειας και εν μέρει της ανατολικής πλευράς του πύργου της βορειοανατολικής γωνίας. Μεταξύ της φάσεως αυτής και της αμέσως επόμενής της φαίνεται ότι μεσολάβησε ένα διάστημα εγκαταλείψεως, ερειπώσεως και εν μέρει επιχώσεως των ερειπίων του αρχικού οχυρώματος.


Στη δεύτερη φάση, η οποία θα μπορούσε να χρονολογηθεί με βάση τη μορφή της τοιχοποιίας στη Μεσοβυζαντινή Περίοδο, ανήκουν τμήματα της βόρειας και της ανατολικής πλευράς του ίδιου πύργου και μεγάλα τμήματα του βόρειου τείχους του εξωτερικού περιβόλου.


Το μεγαλύτερο τμήμα των οχυρώσεων που διατηρούνται ως σήμερα – εξ ολοκλήρου δηλαδή οι οχυρώσεις του εσωτερικού περιβόλου με το κεντρικό οχύρωμα και το μεγαλύτερο μέρος των οχυρώσεων του εξωτερικού περιβόλου - ανήκουν σε μία τρίτη οικοδομική φάση που θα μπορούσε να χρονολογηθεί με βάση και πάλι τη μορφή της τοιχοποιίας καθώς και ορισμένων στοιχείων, όπως θυρώματα πυλών κ.ά., στον 13ο - 14ο αιώνα.


Επισκευές, τέλος, αρκετά εκτεταμένες κατά τόπους, σε διάφορα τμήματα των οχυρώσεων φαίνεται ότι έχουν γίνει κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας".
Η "ξενάγηση" στο Κάστρο από τον κ. Μαμαλούκο ήταν πλήρης και διεξοδική και όσοι την παρακολούθησαν έχουν πλέον μια σαφή, διαυγή και οριστική άποψη για την ιστορία και την κατασκευή του.
Ο λόγος πέρασε στον κ. Νικόλαο Δεληβοριά, τον διευθυντή της Ενωσης Πολέων με Μεσαιωνικά Κάστρα. Ο τίτλος της εισήγησής του "Γιατί τα Κάστρα" προϊδέαζε για μια ενδιαφέρουσα και ουσιαστική άποψη υπέρ της αξιοποίησης των μεσαιωνικών Κάστρων που βρίσκονται διάσπαρτα στην ελληνική γη.
Ο κ. Δεληβοριάς αναφέρθηκε κατ' αρχάς στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει όποιος επιχειρεί να κάνει κάτι πρακτικό για την αξιοποίηση των μνημείων στην  Ελλάδα λόγω του φθόνου, της μετριοκρατίας και της καπηλείας από κατεστημένα συμφέροντα που εκπροσωπούν την Ελλάδα της πλήρους απραξίας:
"Ιδρύσαμε το Ινστιτούτο Μεσαιωνικών Σπουδών, ένα Πολιτιστικό σωματείο δηλαδή και ξεκινήσαμε για τις Βρυξέλλες. Εκεί οι υπεύθυνοι του Πολιτισμού μας είπαν: Φτιάξτε δίκτυο και ελάτε να ζητήσετε προγράμματα. Γυρίσαμε πίσω και ξεκινήσαμε τις διαδικασίες για την ίδρυση της Ένωσης. Πρώτη και ιδρυτική συνέλευση στο υπουργείο Πολιτισμού, παρόντος του τότε Γενικού Γραμματέα. Παρόντες επίσης εκπρόσωποι από 25 Δήμους και Νομαρχίες. Όπου βέβαια θριάμβευσε και πάλι το ελληνικό δαιμόνιο. Κάποιοι από τους προσελθόντες προσπάθησαν με κάθε τρόπο να μας σταματήσουν. Ίσως οι πιο σκοτεινές στιγμές της ιστορίας μας είναι όταν κάποιοι προσπαθούν να κάνουν κάτι όμορφο και κάποιοι, για διάφορους λόγους δεν το αντέχουν και θέλουν να το σταματήσουν.


Εμείς όμως δεν το βάλαμε κάτω. Τον Ιανουάριο του 2008 με 22 υπογραφές μελών η Ένωση έρχεται στην ζωή. Και μέσα σε δύο χρόνια, αυτά τα 22 μέλη γίνονται πενήντα.
Ήταν στην ώρα της η Ένωση. Γι' αυτό και είναι ωραία. Γι' αυτό και σήμερα, μετά από συζητήσεις και σκέψεις έχουμε καταλήξει στο τι ακριβώς ζητάμε: «Την ανάδειξη, προβολή και δημιουργική αξιοποίηση των μεσαιωνικών κτισμάτων Άμυνας και Κατοικίας»".
Γιατί τα Κάστρα όμως; Επειδή όπως υποστήριξε ο κ. Δεληβοριάς...
"εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια λένε οι επιστήμονες υπήρχαν άνθρωποι σ' αυτό τον τόπο. Εδώ και 6000 χρόνια κατοικούν εδώ άνθρωποι που μιλούν την ίδια γλώσσα, τα ελληνικά. Τι ήταν το πρώτο που έκαναν; Ακροπόλεις, φρούρια για να προφυλάγονται. Άφραγο αμπέλι η γη και για να προφυλαχτείς χτίζεις κάστρο, συνήθως πάνω στο βουνό, να εποπτεύει την κοιλάδα ή πεδιάδα που καλλιεργείς, τις κλεισούρες, τις ακτές. Γι' αυτό λοιπόν τα κάστρα. Γιατί εδώ τούτος ο λαός υπερασπίστηκε τον τόπο του, την οικογένεια του, τη ζωή του. Γιατί τα κάστρα, μετά από τόσους αιώνες είναι σύμβολα της ύπαρξης μας και της περηφάνιας μας. Οικονομική ευμάρεια μπορεί να υπάρχει και χωρίς αυτά. Πολιτισμός και χωρίς αυτά. Αλλά οι καιροί δεν είναι πάντα μενετοί. Δεν έχουμε πάντα ησυχία. Μόνο στον προηγούμενο αιώνα η ανθρωπότητα γνώρισε δύο παγκόσμιους πολέμους, μάτωσε και πόνεσε. Μα τότε δεν υπήρχαν πια κάστρα. Αυτά παρέμειναν πάνω στις κορφές να μας θυμίζουν τους παλιότερους. Να μας θυμίζουν ότι η ζωή μας δεν ήταν και δεν θα είναι πάντα εύκολη".
Η εισήγηση του Νικόλαου Δεληβοριά κατέληξε σε μια πρόταση αξιοποίησης χωρίς αυτή απαραιτήτως να εξαρτάται από το κράτος και μια υπόσχεση: ;"Έπρεπε φίλες και φίλοι να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε για να αποφασίσουμε πως πρέπει να απογαλακτιστούμε από την μεγάλη μαμά το Κράτος και να γίνουμε επιτέλους ενήλικες. Να πάρουμε στα σοβαρά τις ευθύνες μας απέναντι σε μας και στα παιδιά μας και στην ιστορία μας και στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Γι' αυτό τα κάστρα. Γιατί για να σταθείς στο κάστρο υπερασπιστής, πρέπει να είσαι άντρας. Πρέπει να είσαι αγωνιστής κι όχι κρατικοδίαιτος. Κανείς πολεμιστής δεν είχε μαζί του τη μαμά του στη μάχη να του ετοιμάζει κεφτεδάκια. Και οι καινούριες δημοτικές αρχές σε όλη τη χώρα το έχουν καταλάβει. Κι αυτή τη στιγμή η Ένωση, σε συνεργασία με τις κατά τόπους Δημοτικές αρχές είναι έτοιμη για πολλά πράγματα που θα τα δείτε σύντομα. Μα ας σας κρατήσω και λίγο σε αγωνία για να μπορέσω να ξανάρθω, να με ξαναφωνάξετε".

Για την σημασία του Κάστρου της Λιβαδειάς στην επανάσταση του 1821 μίλησε ο δικηγόρος Αρ. Ρούσσαρης στη συνέχεια. Ξεκιώντας από μια ιστορική ανδρομή στα χρόνια της καταλανικής κυριαρχίας και της λατινοκρατίας ο Ρούσσαρης έφτασε γρήγορα στις μέρες του 1821 όταν με παραστατικό τρόπο και αντλώντας από τον Τάκη Λάππα, τον Θύμιο Δάλκα αλλά και τον Φόρτη διηγήθηκε τα περιστατικά που οδήγησαν στην ύψωση της "αραχωβίτικης" σημαίας
με τον Αη Γιώργη στο Κάστρο της Λιβαδειάς το πρωί της 1ης Απριλίου 1821. Ο πρώην δήμαρχος Λεβαδέων περιέγραψε και τοις συνθήκες της πολιορκίας των Λιβαδειτών κατά τον Ιούνιο του 1821 και την Εξοδό τους -συμφωνώντας με τον εκδότη του περιδικού ΒΟΙΩΤΙΑ Δημήτρη Λάμπρου ότι πρόκειται για σημαντικό γεγονός της τοπικής ιστορίας που δεν έχει αναδειχθεί όσο του αρμόζει. Τέλος αναφέρθηκε στη δεύτερη κατάληψη της Λιβαδειάς και τον εμπρησμό της από το Οδυσσέα Ανδρούτσο για να πάψει το Κάστρο της να αποτελεί εφαλτήριο τουρκικών επιδρομών στην Ανατολική Ελλάδα.
Ακολούθησαν ερωτήσεις από το κοινό, παρά την  μακρά διαδικασία των εισηγήσεων.
Η εκδήλωση έκλεισε με την υπόσχεση για μια νέα εσπερίδα-έκπληξη από τον Δημήτρη Λάμπρου, με συγχαρητήρια και πλατιά χαμόγελα ανθρώπων που δεν πέταξαν το βράδυ τους.