Την αξία του καθηγητού Φιλοσοφίας κ. Χρήστου Γιανναρά για τη σύγχρονη ελληνική σκέψη δεν την γνωρίζω αρκετά λόγω της μονότροπης μόρφωσης της γενιάς μου που μας απέτρεψε ως περιβάλλον από την εξερεύνηση πολλών θησαυρών της παλαιότερης αλλά και της σύγχρονης ελληνικής γραμματείας.
Αναγκαστικά η επαφή μου με τον κ. Γιανναρά και τις ιδέες του περιορίζεται στις εμφανίσεις του στην τηλεόραση, στις επιφυλλίδες του στις μεγάλες αθηναϊκές εφημερίδες και στη μελέτη μερικών από τα πολλά βιβλία που έχει συγγράψει.
Από την άλλη πλευρά δεν χρειάζεται ιδιαίτερη γνώση ή ευφυΐα για να αντιληφθεί κανείς από την πρώτη στιγμή ότι ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς είναι ένας οξύνους φιλόσοφος με λόγο αιχμηρό, καίριο και αντιεμπορικό, κόντρα στη σύμβαση της μεταπολίτευσης και της αφασικής ομοφωνίας
Αυτό το τελευταίο είναι ένα χαρακτηριστικό που εκτιμώ στους πνευματικούς ανθρώπους: να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα -«κόντρα στον καιρό σου» όπως ήθελε ο μεγάλος Κρητικός- είναι σε πολλές περιπτώσεις εκτός από αποδοτικό ψυχικά και καθήκον πολιτικό και κοινωνικό, εκπορευόμενο από βαθύτατη αγάπη και πίστη στα υψηλά ιδανικά και στη δυνατότητα του ανθρώπου να τα πραγματώσει ή τουλάχιστον ενσυνείδητα να το επιχειρήσει.
Χρειάζεται φιλοσοφική κατάρτιση και μια βαθιά γνώση των επιστημών του ανθρώπου, αλλά κυρίως αστραποβόλα σκέψη και ακόμη περισσότερο –μια συγκεκαλυμμένη αισιοδοξία για την ίδια την ανθρώπινη φύση- για να περιγράψεις ακριβώς και λιτά την πραγματική κακοδαιμονία στην οποία καταδικάζει την Ελλάδα η ενδημική αναξιοκρατία και η από εκείνη τρεφόμενη καταθλιπτική υπανάπτυξη:
''Αναξιοκρατία και υπανάπτυξη συνιστούν φαύλο κύκλο: αναπαράγουν η μία την
άλλη. Και οι επιπτώσεις δεν μετρώνται μόνο με δείχτες παραγωγικότητας, δυσλειτουργίας των θεσμών,
αποσύνθεσης της κοινωνικής συνοχής, άμβλυνσης της ιστορικής αυτοσυνειδησίας και της πολιτιστικής ταυτότητας.
Η πιο χειροπιαστή συνέπεια του φαύλου κύκλου είναι
ο βασανισμός των ανθρώπων:
όλων των ανθρώπων, ακόμα και των περισσότερο
ευνοημένων της ανακυκλούμενης φαυλότητας. Σε συνθήκες παρακμής και αναξιοκρατίας όλοι βασανίζονται, όλοι στερούνται την εξορισμένη ποιότητα, μοιάζει σχεδόν ουτοπικό να χαίρεται τη ζωή του ο άνθρωπος''
Χρήστος Γιανναράς
Μαχόμενη Ανελπιστία
Εν μέσω «υλιστικών» αναλύσεων περί βολεμένων εναντίον των άλλων, θεωριών της κατανάλωσης και των διαφημιστικών επιθυμιών και των λοιπών αγοραίων αναλυτικών εργαλείων της εποχής ο Γιανναράς προτάσσει την εξορισμένη ποιότητα, την έλλειψη της χαράς της ζωής από όλους –και από εκείνους που μοιάζουν ευνοημένοι μέσα στο βάρβαρο νεοελληνικό πολιτικοκοινωνικό σύστημα. Και αγγίζει την ουσία του πολιτικού προβλήματος της χώρας, της χώρας που καταρρέει όχι από την εξέγερση των εκτός συστήματος αλλά από την απουσία νοήματος στις ζωές «των περισσότερο ευνοημένων της ανακυκλούμενης φαυλότητας».
Ασφαλώς η άρνηση (με τις περγαμηνές του θα ήταν πολύ εύκολο να οργανώσει δική του ομάδα, "κινητήρα προώθησης" στο καθηγητικό κατεστημένο) του Γιανναρά να συμμετάσχει ως μέλος στη χορωδία των διανοουμένων που καθορίζουν (ή να πω λυμαίνονται;) τον κυρίαρχο λόγο στην Ελλάδα δεν του επέτρεψε να εισέλθει στις παρέες που ρυθμίζουν κατά καιρούς τα της εκπαίδευσης στη χώρα. Από μια άποψη καλύτερα, αν κρίνουμε από το ότι άλλοι ευέλπιδες διανοούμενοι -και μάλιστα από το Πάντειο Πανεπιστήμιο στο οποίο ομότιμος καθηγητής είναι ο Γιανναράς- παρασυρόμενοι(;) από την γενικευμένη στη χώρα περιρρέουσα διαφθορά οδηγήθηκαν τελικά στο ευαγές ίδρυμα του Κορυδαλλού.
Ούτε σε κόμμα στεγάστηκε από όσο γνωρίζω ο κ. Χρήστος Γιανναράς κι αυτό είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό που εκτιμώ στους πνευματικούς ανθρώπους. Δεν σημαίνει τούτο ότι ο κ. Γιανναράς δεν έχει πολιτικές θέσεις: έχει και μάλιστα σκληρές, επιθετικές, κριτικές και σε πολλές περιπτώσεις αντιδημοφιλείς τις οποίες κοινωνεί συχνότατα μέσω των παρεμβάσεών του και των επιφυλλίδων του σε μεγάλες εφημερίδες των Αθηνών. Όμως η αποχή από τα κόμματα για μένα σημαίνει απόσταση από την εξουσία και ως εκ τούτου καθαρή ματιά στην κρίση, κοφτή διατύπωση στην πρόταση διεξόδου, δίκαιος λόγος στον καταλογισμό ευθυνών. Ειδικά δε στην περίπτωση της Ελλάδας η μη ένταξη στα κόμματα της μεταπολίτευσης υποδεικνύει και λιγότερες, πολύ λιγότερες προσωπικές ευθύνες για την κατάντια της χώρας.
Ο Χρήστος Γιανναράς ούτε με την ελληνική εκκλησία βρίσκεται σε αγαστή σύμπνοια παρότι η Ορθοδοξία διαποτίζει ολόκληρο το έργο του. Η βασική του θέση ότι ο «άνθρωπος ζει αυθεντικά, υπάρχει ως πρόσωπο, μονάχα εν σχέσει και μάλιστα σε σχέση αγαπητική» και ότι εκείνο που κάνει τον άνθρωπο να «εξίσταται» είναι ο έρως, η επίταση της αγάπης, θεωρήθηκε από κύκλους της ελληνικής εκκλησίας ως αναβίωση του "νικολαϊτισμού", μιας αίρεσης που κήρυττε τη σεξουαλική ελευθεριότητα και του ασκήθηκε δριμεία κριτική.
Ενα τρίτο χαρακτηριστικό που εκτιμώ στον Γιανναρά είναι ότι ο λόγος του προκαλεί με την καλή έννοια, ότι ταράσσει συνειδήσεις και τις υποχρεώνει να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν μαζί του. Δεν υπηρετεί το αυτονόητο, δεν φθέγγεται το τεριμμένο και το συναινετικό προ πολλού χρεωκοπημένο. Ακόμη και στις πολλές φορές υπερβολικές διατυπώσεις του κρύβεται γνήσια αγωνία και πραγμάτωση του ρόλου του διανοούμενου ίσως μιας άλλης εποχής, που αντί να χαϊδεύει το πόπολο προωθώντας τα συντεχνιακά του συμφέροντα το κεντρίζει, το θέτει προ των ευθυνών του.
Η προσφορά του Γιανναρά στη σύγχρονη ελληνική πνευματική πραγματικότητα είναι σημαντική: επανέφερε τα πατερικά κείμενα στην πρώτη γραμμή, εγκαινίασε και συστηματικά υπηρετεί τον διάλογο της Ορθοδοξίας με τους σύγχρονους ιδεολογικούς προβληματισμούς. Πρώτος μεταξύ άλλων επαναφέρουν την απαξιωμένη Θεολογία στην αγορά των ιδεών και ανανοηματοδοτεί την Ορθοδοξία ως τρόπο και πρόταση ζωής ή μάλλον ύπαρξης. Ακόμη και η συνεχής καταφορά του Γιανναρά κατά της Δύσης, που έχει θεολογικό υπόβαθρο –την αντίθεσή του στον «μονισμό του υποκειμένου» του Θωμά του Ακινάτη χρήσιμη αποδεικνύεται: εξισορροπεί την δουλική εσπεριολαγνεία των πλείστων Ελλήνων διανοούμενων, υπενθυμίζοντας (όχι πολύ διακριτικά) πως όσοι Ελληνες διακρίθηκαν στον παγκόσμιο στίβο των τεχνών και των επιστημών δεν το επέτυχαν «παρότι παρέμειναν Ελληνες αλλά ακριβώς διότι παρέμειναν Ελληνες».
Αφού διευκρινίσω ότι έγραψα αυτό το σημείωμα για τον Χρήστο Γιανναρά «όπως τον φαντάζομαι ή ακριβέστερα όπως θα ήθελα να είναι» οπότε ενδεχομένως να περιέχει λάθη, να υπενθυμίσω ότι θα βρίσκεται στη Λιβαδειά τη Δευτέρα 26 Ιανουαρίου για να παρουσιάσει το βιβλίο του "Η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα σήμερα".
Δείτε εδώ.
Ο Χρήστος Γιανναράς στη Λιβαδειά
