Το φαινόμενο Πικετί
Η ομιλία του οικονομολόγου Τομά Πικετί στο LSE στο Λονδίνο ήταν sold out, παρότι υπάρχουν και πολλοί διαφωνούντες. Ο δημοσιογράφος του Guardian Stuart Jeffries την παρακολούθησε και προσπαθεί να εξηγήσει πώς μια διάλεξη για την οικονομία έγινε πιο δημοφιλής κι από μια συναυλία ροκ σταρ.
Με όλο τον σεβασμό προς την «καταθλιπτική επιστήμη», αυτό δεν συμβαίνει συχνά: εκατοντάδες άνθρωποι περιμένουν στην ουρά έξω από το τετράγωνο, για μια διάλεξη για την οικονομία, σε ένα υπέροχο καλοκαιρινό βράδυ στο Λονδίνο. Και αυτοί είναι όσοι κατάφεραν να κλείσουν θέσεις. Υπάρχει και μια άλλη ουρά απ’ όσους ελπίζουν ότι θα βρουν εισιτήρια από ακυρώσεις –κάτι που δεν συμβαίνει όμως. Αυτό, θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος, είναι ένας μικρόκοσμος της δυσλειτουργικής άνισης κοινωνίας, στο πλαίσιο του ύστερου καπιταλισμού που ο ομιλητής καταγγέλλει στο βιβλίο του: μια κοινωνία σκληρά διαχωρισμένη ανάμεσα στους έχοντες και τους μη έχοντες.
Και υπάρχουν και άλλοι διαχωρισμοί: μαύροι και λευκοί, νέοι και γέροι, κοστουμάτοι και σπορτίφ, γυναίκες και άνδρες, σεβάσμια ασπρομάλληδες και εικοσάρηδες με περίεργα κουρέματα, θεωρητικοί της μετα- ενδογενούς ανάπτυξης και οι άσπονδοι εχθροί τους. Αλλά η πιο εμβληματική κοινωνική διαίρεση για το θέμα μας, είναι αυτή στις ουρές, ανάμεσα σε όσους γκρίνιαζαν δυνατά για την εμπορευματοποίηση («30 λίρες για ένα βιβλίο; Θα αστειεύεστε. Ποιος μπορεί να τα διαθέσει;») και σε εκείνους που κατέφθασαν κρατώντας ένα, μερικές φορές και δύο αντίγραφα, του «Κεφαλαίου στον εικοστό πρώτο αιώνα», ελπίζοντας ότι ο συγγραφέας του, ο καθηγητής Τομά Πικετί, θα καταδεχτεί να το υπογράψει. Ο Πικετί απολογείται αργότερα επειδή το βιβλίο δεν μπήκε online, λέγοντας ότι δεν το ήθελε ο εκδότης του: αν ήταν πραγματικά σοβαρός όσον αφορά τη μείωση των ανισοτήτων, όμως, θα σκεφτόσασταν πως θα αγνοούσε τις ενοχές του εκδότη του.
Έξω από το Peacock Theatre, δίπλα στη London School for Economics, η διάθεση μοιάζει υπερφορτωμένη: είναι φαινομενικά ήρεμη και ευγενική, αλλά κρύβει δυσαρέσκειες που σιγοβράζουν και θα μπορούσαν πολύ γρήγορα να γίνουν σαρκαστικοί διάλογοι, σπρωξίματα, μέχρι και πλήρης σύρραξη που θα ακολουθηθεί από μία Αποκάλυψη μετά από ζόμπι αν δεν μπουν όλοι μέσα. Μήπως αυτοί οι άνθρωποι δεν ξέρουν ότι περιμένουν στην ουρά για να ακούσουν για τις ιστορικές αλλαγές στην αναλογία κεφαλαίου-εισοδήματος, τις τροποποιήσεις της καμπύλης Kuznets και την ελαστικότητα της εργασίας; Η αντιφατική απάντηση είναι ότι πάρα πολλά από αυτούς το γνωρίζουν. Για όσους έζησαν τα χρόνια λιτότητας που έχουν κάνει τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους, για όσους διαβάζουν το βιβλίο των επιδημιολόγων Ρίτσαρντ Ουίλκινσον και Κέιτ Πίκετ «The Spirit Level: Why More Equal Societies Almost Always Do Better» και αναρωτιούνται πώς θα μπορούσαμε να γίνουμε πιο ισότιμοι κατά τα σκανδιναβικά πρότυπα, ο Πικετί έχει ένα μήνυμα που θέλουν να ακούσουν: η οικονομία θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για καλό και όχι για κακό, για την αποτελεσματική αναδιανομή του πλούτου. Οι Πικετιανοί δεν κραυγάζουν, αλλά αν το έκαναν θα έλεγαν: «Τι θέλουμε; Μια ισότιμη μετατόπιση στην αναλογία μεταξύ α και κ, όπου α είναι η ανάπτυξη και κ η επιστροφή στο κεφάλαιο. Πότε το θέλουμε; Όσο το δυνατόν πιο γρήγορα είναι εφικτό, ευχαριστούμε».
Μόλις φτάνουμε μέσα στο θέατρο των 999 θέσεων για την τελευταία ημερομηνία της παγκόσμιας περιοδείας του Πικετί που έχει ξεπουλήσει, ο ξεναγός μας καθηγητής του LSE Τιμ Μπέσλεϊ λέει ότι ο καλεσμένος απόψε έχει χαρακτηριστεί ως ροκ σταρ. Δεν αναφέρει ότι ο Πικετί, πριν από λίγο, πέρασε χρόνο κάνοντας αυτό που κάνουν και οι ροκ σταρ στις περιοδείες (πήρε τις ευλογίες του «αγίου» Ράσελ Μπραντ), αλλά αντίθετα εξηγεί ότι ο 43χρονος Γάλλος κάποτε σπούδασε οικονομική ανισότητα στο LSE με τον Τόνι Άτκινσον, πλέον επίτιμο μέλος στα οικονομικά, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Δεν ήταν ο μόνος ροκ σταρ που σπούδασε στο LSE» λέει ο Μπέσλεϊ, αναφερόμενος φυσικά στον Μικ Τζάγκερ ο οποίος σπούδασε οικονομικά εκεί για λίγο πριν από μισό αιώνα, προτού διαπιστώσει πόσο βαρετά ήταν!
Η διάλεξη αποδεικνύεται μεγαλύτερη επιτυχία από το βιβλίο του, που συνοδεύεται από εικόνες με όμορφα γραφήματα που αναδεικνύουν το κεντρικό θέμα του. Αν δεν μεταρρυθμίσουμε τον καπιταλισμό με τον τρόπο που προτείνει, υποστηρίζει ο Πικετί, ρισκάρουμε την επιστροφή στην κατανομή του πλούτου του 19ου αιώνα. Η ανησυχητική πρόταση του Πικετί είναι ότι επιστρέφουμε σε προβιομηχανικά επίπεδα ανάπτυξης και ανισότητες πλούτου. «Γι 'αυτό» ψιθυρίζει μια ελβετίδα δημοσιογράφος που κάθεται δίπλα μου, «ο φεμινισμός ήταν λάθος. Οι γυναίκες θα πρέπει να παντρεύονται το κεφάλαιο αντί να δουλεύουν». Δεν είμαι σίγουρος αν αυτό εννοούσε ο Πικετί, αλλά είναι μια ενδιαφέρουσα – αν και αντιδραστική - απόρροια της επιχειρηματολογίας του.
Ο Πικετί θέλει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο 20ος αιώνας ήταν ασυνήθιστος: η ταχεία, ανεπανάληπτη αύξηση του πληθυσμού συνέβαλε στην επιτάχυνση της ανάπτυξης, σε συνδυασμό με σοκαριστικά γεγονότα(δύο παγκόσμιους πολέμους, τη Μεγάλη Ύφεση), τα οποία μείωσαν την αξία του κεφαλαίου και έτσι διατήρησαν τις ανισότητες σε χαμηλά επίπεδα. Πρόκειται για εξαιρέσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας και όχι για κανόνες. Ο 21ος αιώνας δεν θα είναι σαν τον 20ο, προβλέπει ο καθηγητής. Αν δεν δράσουμε, η συσσώρευση του κεφαλαίου στα χέρια πολύ λίγων θα μοιάζει με τους κανόνες στις αρχές του 19ου ή 18ου αιώνα.
Κάποιος ρωτά τον Πικετί αν αυτό που πρότεινε η Μάργκαρετ Θάτσερ στη δεκαετία του 1980 ήταν σωστό, ότι δηλαδή αν μειωθεί η ανισότητα θα μειώνεται και η ανάπτυξη. «Δεν έχω κανένα πρόβλημα με την ανισότητα per se», απαντά. «Μέχρι ένα σημείο μπορεί να είναι ένα κίνητρο για ανάπτυξη. Όταν οι ανισότητες γίνονται ακραίες, δεν μπορεί να είναι καλό για την ανάπτυξη. Οδηγεί στη διαιώνιση της ανισότητας. Με την πάροδο του χρόνου είναι κάτι που σταματά την κινητικότητα».
Ο Γάλλος είναι ένας πρόσχαρος λέκτορας, κάποιος που χρησιμοποιεί την κωμωδία για να μας οδηγήσει από τις χαρούμενες πεδιάδες στα δάση της οικονομικής θεωρίας. Προφανώς, λέει, δεν είναι αστείο ότι η Amazon σχεδιάζει να αντικαταστήσει τους εργαζόμενους με drones - και χρησιμοποιεί αυτή την ιστορία για να κάνει ένα κομψό σχόλιο σχετικά με την ελαστικότητα της εργασίας. Αποχωρώντας, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα εξίσωση. Εάν χ είναι τα θύματα της μανίας για τον Πικετί και ψ ο αριθμός των ανθρώπων που καταλαβαίνουν περίπου για τι πράγμα μιλάει, στη συνέχεια, ενώ πριν από τη διάλεξη η εξίσωση ήταν χ >ψ, μετά η αναλογία είναι ψ<χ. Μπορεί να μην αποτελεί λύση στο πρόβλημα της ανισότητας, αλλά κάτι είναι κι αυτό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου