Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά. Το τελικό ν

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

Δημοσιογράφος/
Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ

Θύμα μιας ανόητης μονομέρειας που επικράτησε στην Ελλάδα τα τελευταία 40 χρόνια, το τελικό -ν- θα μπορούσε να αφηγηθεί την ιστορία της ελληνικής παρακμής μέσα από τις περιπέτειες της ελληνικής γλώσσας, που κι αυτή κακοποιήθηκε βάναυσα από πολιτικούς κομισάριους και αμόρφωτους κομματανθρώπους. Η καθιέρωση της Δημοτικής Γλώσσας με συνοδό εργαλείο τη Νεοελληνική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη που ξεκίνησε από το 1974, οδήγησε σε ακρότητες που το ίδιο το έργο του μεγάλου φιλολόγου εμπεριείχε. Για καθαρά ιδεολογικούς λόγους το τελικό ν των λέξεων καταργήθηκε, καθώς θεωρήθηκε ότι θυμίζει την καθαρεύουσα, μια γλωσσική εκδοχή της ελληνικής που -όπως σχεδόν όλοι παπαγαλίσαμε- ήταν κατασκευασμένη, είχε –υποτίθεται- ταξικό περιεχόμενο και αρνητικό πρόσημο και είχε ταυτιστεί με το ancient regime.

Το ενδιαφέρον και δυστυχές ταυτόχρονα είναι ότι το τελικό ν δεν καταργήθηκε εντελώς, διότι κανόνες ευφωνίας δεν επέτρεπαν τον προφανή αισθητικό βιασμό της γλώσσας. Ετσι οδηγηθήκαμε στη θέσπιση του πονηρού στίχου/κανόνα, του γνωστού ως «κουπουτου μπουντουγκου τσουτζουξουψου», που προσδιόριζε τις περιπτώσεις χρήσης του τελικού ν συσκοτίζοντας περισσότερο παρά φωτίζοντας το πρόβλημα.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η αποδοχή της ρύθμισης για το τελικό ν από τη Γραμματική Τριανταφυλλίδη και η εισαγωγή της στα σχολεία συνιστά αντίφαση στο κύριο επιχείρημα των υποστηρικτών της καθιέρωσης της Δημοτικής, που ήταν και παραμένει ότι μέσω αυτής η γλώσσα απλοποιείται και έτσι καθίσταται προσπελάσιμη από τον απλό πολίτη.

Είναι εμφανές ότι στην περίπτωση του τελικού ν δεν υπάρχει απλοποίηση αλλά νέοι περιττοί κανόνες και μάλιστα δύσκολοι κανόνες -που αν κρίνω από τα δημόσια έγγραφα που φθάνουν στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο της viotia δεν τους γνωρίζουν πάρα πολλοί.

Ακόμη θυμάμαι τον Κώστα Ζουράρι, σε μια συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει πριν από πολλά χρόνια, να μου αφηγείται τις ομηρικές αλλά πάντοτε χαμένες μάχες που έδινε με τους επιμελητές της κραταιάς τότε Ελευθεροτυπίας, στην οποία αρθρογραφούσε, για το τελικό ν των αρσενικών άρθρων.

Ας δούμε την κατάσταση αναλυτικά.

Σύμφωνα με την Μικρή Νεοελληνική Γραμματική του Μ. Τριανταφυλλίδη (σελ. 38)
«σε μερικές λέξεις άλλοτε φυλάγεται το τελικό τους ν και άλλοτε χάνεται. Οι λέξεις αυτές είναι το άρθρο τον, την, το αριθμητικό και αόριστο άρθρο έναν, η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν, την και τα άκλιτα δεν, μην.
1. Φυλάγουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από σύμφωνο στιγμιαίο (κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ) ή διπλό (ξ, ψ). Π.χ. τον αέρα, την ντροπή, έναν καιρό, αυτήν ήθελα, την πρόφτασα, μην περάσεις, δεν μπορώ.
2. Χάνουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό (γ, β, δ, χ, φ, θ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ). Π.χ. το γέρο, τη χαρά, αυτή θέλω, τη φοβήθηκα, μη δέχεσαι, δε γράφω.
3. Φυλάγεται πάντοτε στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν, τον, καθώς και στο τροπικό επίρρημα σαν». Π.χ. των φίλων, αυτόν θέλω, τον βλέπω, σαν βαρύ μου φαίνεται».

Αυτή η διευθέτηση για το τελικό ν ίσχυσε επί πολλά χρόνια και δημιούργησε παρά επέλυσε προβλήματα.

Σήμερα έχει τροποποιηθεί ως εξής.

Το τελικό ν διατηρείται πάντοτε στην αιτιατική του αρσενικού άρθρου και στην αιτιατική της αρσενικής προσωπικής αντωνυμίας.

Δηλαδή γράφουμε: τον φακό, τον καιρό, τον Γιώργο, τον συνόδευσα. 

Επίσης πάντοτε διατηρείται το τελικό ν στα αρνητικά δε(ν) και μη(ν). 

Το τελικό ν διατηρείται στην αιτιατική του θηλυκού άρθρου και στην αντίστοιχη προσωπική αντωνυμία όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν και από τα κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ, ξ, ψ.
Λέμε και γράφουμε την κόρη, την προκυμαία, την ντουλάπα, την μπαταρία, την τσέπη, την ξύστρα, την ψαριά και –ασφαλώς- την ξέχασα, την μπέρδεψα.

Στις υπόλοιπες περιπτώσεις το τελικό ν του θηλυκού άρθρου και της αντωνυμίας παραλείπεται. Λέμε και διαβάζουμε τη γοητεία, τη σημασία, τη Λιβαδειά, τη δέχτηκε κ.λπ.. 
.

Στη Γραμματική της Ε’ και Στ’ Δημοτικού (Ειρ. Φιλιππάκη, Γ. Κοτζόγλου, Μ. Γεωργιαφέντη, Μ. Λουκά, σελ. 55) που διδάσκεται σήμερα αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι "το τελικό ν διατηρείται πάντα στον ενικό του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου (τον, έναν) για να αποφεύγεται η σύγχυση με το ουδέτερο ορι­στικό και αόριστο άρθρο (το. ένα). Π.χ. τον νέο (άντρα) αλλά το νέο (είδηση) έναν νέο (άντρα) αλλά ένα νέο (είδηση).
Στον γραπτό λόγο το τελικό ν διατηρείται πάντα στον ενικό του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου (τον, έναν) για να αποφεύγεται η σύγχυση με το ουδέτερο ορι­στικό και αόριστο άρθρο (το, ένα). Π.χ. τον νέο (άντρα) αλλά το νέο (είδηση), έναν νέο (άντρα) αλλά ένα νέο (είδηση).
Το τελικό ν γράφεται πάντοτε στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία αυτόν, τον, καθώς και στο σαν. Π.χ. των θαλασσών, αυτόν θέλει, τον φώναξε, σαν λύκος".

Συνελόντι ειπείν λοιπόν: το τελικό ν διατηρείται πάντοτε στην αιτιατική του αρσενικού άρθρου και την αιτιατική της αρσενικής προσωπικής αντωνυμίας και όχι -όπως η πρώτη γενιά της Δημοτικής έμαθε- μόνο πριν από φωνήεν ή τα κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ, ξ, ψ. Στα αντίστοιχα θηλυκά ισχύει η παλαιά διευθέτηση, δηλαδή το τελικό ν διατηρείται στην αιτιατική του θηλυκού άρθρου και στην αντίστοιχη προσωπική αντωνυμία όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από τα κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ, ξ, ψ.



Ο γενικός και απολύτως πρακτικός κανόνας για τη χρήση του τελικού ν συνοψίζεται στο ότι το διατηρούμε πάντοτε -σε αρσενικά και θηλυκά- σε περίπτωση αμφιβολίας. Καλύτερα ένα ν παραπάνω παρά ένα ν λιγότερο.

Κλείνω με μια εμπειρική παρατήρηση που έχει να κάνει με το τελικό ευφωνικό ν στην  εκφορά του λόγου: Στην προφορά του ευφωνικού τελικού ν ιδιαίτερο πρόβλημα παρουσιάζουν οι καταγόμενοι από αρβανιτοχώρια, ακόμα και οι νέοι. Εικάζω ότι το φαινόμενο έχει να κάνει με τη ιδιόμορφη αυτή διγλωσσία και τις ανεξερεύνητες διαδρομές που ακολουθεί η γλώσσα καθώς στα αρβανίτικα πιθανόν δεν υπάρχει το ευφωνικό τελικό ν.