Ομορφη που 'ναι η Λιβαδειά που κείται μες στο ρέμα

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου
Δημοσιογράφος/
Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ


















Η Λιβαδειά γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου με λαμπρότητα και κατάνυξη τα Εισόδια της Θεοτόκου, την πολιούχο και προστάτιδα της πόλης, την Παναγιά. Δράττομαι της ευκαιρίας να αναφερθώ σε ένα ευρέως γνωστό δίστιχο, περίφημο σήμα κατατεθέν της βοιωτικής πρωτεύουσας, που προέρχεται από την δημοτική μας παράδοση και που σε διάφορες παραλλαγές λέει περίπου: 

Ομορφη που 'ναι η Λιβαδειά
που κείται μες στο ρέμα
Πριν από όλα αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο στίχος σχεδόν αυτούσιος εισάγεται στη λόγια παράδοσή μας, καθώς περιλαμβάνεται παραφρασμένος σε ποίημα του Γ. Αννινου που αναφέρεται στις ομορφιές της Λιβαδειάς και που το παραθέτω ολόκληρο:


ΛΕΙΒΑΔΙΑ
Ομορφη που 'σαι Λειβαδιά, που κείτεσαι στο ρέμα..!
Πάν' τα κορίτσια για νερό και φεύγουν φιλημένα...
Κι ένας διαβάτης ταπεινός στην ποταμιά σου τώρα,
Εσένα ήρθε και φίλησε μικρή μου όμορφη χώρα...
..............................................................

Ομορφη που 'σαι Λειβαδιά, μες στα νερά δοσμένη.
Χήνα της Ερκυνας παλιά, νύφη δροσολουσμένη.
Κι αν έρθει μαντευτής κανείς στου Τροφωνίου τη βρύση,
Για σένα τώρα όλο ρωτά, και πώς κοντά να ζήση.
.................................................................

Με τα πλατάνια τα ψηλά δροσιά κι ανάσα δίνεις,
Και μες στις δυο σου τις πηγές Λήθης και Μνημοσύνης
Ξεχνάει καθείς από τη μια, όσα έχει αλλού περάσει,
Και με την άλλη δένεται ποτές μη σε ξεχάση...
..................................................................................................
Ομορφη που 'σαι Λειβαδιά, στη ρεματιά χωμένη
Αρχοντοπούλα από γενιά παλιά και ξακουσμένη.
Τι κι αν τα δακτυλίδια σου σού τά 'χουνε παρμένα;
Τα δάκτυλά σου απόμειναν τα κοντυλογραμμένα.
...............................................................

Ομορφη που 'σαι Λειβαδιά γλυκιά ασπρομαντηλούσα...
Ασ' τις καινούργιες φορεσιές, άσ' τα καινούργια λούσα...
Της αρχοντιάς σου πρέπουνε τ' αρχοντικά παλιά της
οι παλαϊκές της ομορφιές στην ακροποταμιά της...
Εκτός από το μονοτονικό έχει ακολουθηθεί η ορθογραφία του ποιητή.

Ο Ευθύμιος Δάλκας στην τριλογία του «Λιβαδειά» βάζει στο στόμα του λαϊκού τραγουδιστή με «μακρόσυρτους λαρυγγισμούς, με καημό και πάθος να τραγουδά μελωδικά» το δίστιχο με το «βρίσκεται» αντί το «κείται»:

«Ομορφη που 'ναι η Λιβαδειά
Που βρίσκεται στο ρέμα…»

Ως στίχος το "Ομορφη που 'ν' η Λειβαδιά που είναι μέσ' στο ρέμα" αποθησαυρίζεται από τον Θεοφάνη Λευκαδίτη στην "Ανθολογία 3.100 Δημοτικών και Παραδοσιακών Τραγουδιών από όλη την Ελλάδα", τόμος Α', Αθήνα 2002. Επίσης, ο Γιώργος Μεϊντανάς το 1993 περιλαμβάνει στα τραγούδια του δύο παραλλαγές με χαρακτηριστικό το "κείται μες στο ρέμα" αλλά και το ...σεμνό "πάν' τα κορίτσια για νερό γυρίζουν δακρυσμένα".

"Ωραία που είναι η Λειβαδιά που κείται μες στο ρέμα..." μας παραδίδει σε άλλη παραλλαγή ο Γιώργος Παπαδημητρίου στο "Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια", Αθήνα, 1953. Η ενδιαφέρουσα αυτή εκδοχή αξίζει να παρατεθεί ολόκληρη, για την ερωτική διάσταση που με παρρησία δηλώνεται από τη Λιβαδειτοπούλα:

Ωραία που είναι η Λιβαδειά
Που κείται μες στο ρέμα
Πάν’ τα κορίτσια για νερό
Γυρίζουν φιλημένα

Στης Λειβαδιάς τη ρεματιά
Αντάμωσα μια λεβεντιά
Ηταν κοπέλα λυγερή
Στο χέρι βάσταγε σταμνί

Γεια σου χαρά σου λυγερή
Πού πας στο ρέμα μοναχή
Πάω στο ρέμα για νερό
Να ιδώ κι αυτόνε π’ αγαπώ.

Με την ίδια ακριβώς διαφοροποίηση, δηλαδή αρχίζοντας με το επίθετο "ωραία" αντί "όμορφη", αναφέρει τον στίχο και ο Χρήστος Χαλατσάς στα "Ρουμελιώτικα Δημοτικά Τραγούδια" του, στο τραγούδι με τον τίτλο "Τα λερωμένα τ' άπλυτα".
Τέλος, ο Στέργιος Βαγγλής από τα "Δημοτικά Τραγούδια της Χαλκιδικής" (Εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1986) παραθέτει:
"Ομουρφη που'ν' η Λειβαδιά, μα κείτι μες στου ρέμα
Πάν' τα κουρίτσα για νερό, γυρίζνε φιλημένα".
Στην εκδοχή που έχει επικρατήσει οι στίχοι αποτελούν μίξη δίστιχων που απαντώνται και σε άλλα δημοτικά τραγούδια. Η κοντοχωριανή Χάρις Αλεξίου το τραγούδησε εξαιρετικά ως κλέφτικο:

Όρε όμορφη που΄ναι η Λιβαδειά
που κείτεται στο ρέμα
αχ πάν τα κορίτσια μάνα μ΄για νερό
κι έρχονται φιλημένα

Ντερμπεντέρισσα Bασίλω
στρώσ΄το μπράτσο σου να γείρω

Όρε τ΄αλογο του Αλή Πασά
κανείς δεν το χαϊδεύει
αχ μόνο η κυρά Βασιλική
αυτή το καβαλικεύει

Μαύρα μάτια και μεγάλα
ζυμωμένα με το γάλα

Η παραδοσιακή λιβαδείτικη εκδοχή -που έχει μικρές διαφορές από τη σημερινή- ηχογραφήθηκε το μακρινό 1917 στο Γκέρλιτς από τον Ανδρέα Κοϊτσάνο, Λιβαδείτη στρατιώτη και αιχμάλωτο στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. (Δημήτρης Λάμπρου: 1916-1919. Βοιωτοί στο Γκέρλιτς. Μια πρώτη προσέγγιση, Περιοδικό ΒΟΙΩΤΙΑ Τ.9).