Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά6. Τα δύο λάμδα στα ρήματα

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

Δημοσιογράφος/
Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ





















Ενα ακόμη ορθογραφικό θέμα θα μας απασχολήσει σε αυτό το σημείωμα στην προσπάθεια ή καλύτερα στο διαρκώς επανέρχομενο αίτημα να εμβαθύνουμε στη χρήση της γλώσσας μας και της γραφής της. Με το άρθρο αυτό επίσης κηρύσσεται και επίσημα η εκστρατεία της viotia για την αποκατάσταση της ελληνικής γλώσσας στο μέτρο που αυτό είναι εφικτό και ρητά διατυπώνεται η αγωνία μας για το μέλλον της στην εποχή μιας καθολικής, υπαρξιακής κρίσης της κοινωνίας, της χώρας, του κράτους και του Εθνους.
Η ανάληψη αυτής της πρωτοβουλίας με τίτλο "Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά" αποτελεί μια ακόμη προσφορά της viotia στον Πολιτισμό και η ευόδωσή της ασφαλώς περνάει μέσα από πολλά άρθρα για την σωστή χρήση των γλώσσας μας (ορθογραφικά, γραμματικά κ.λπ.) που θα δημοσιεύονται με αφορμή λάθη στη χρήση των Ελληνικών στον δημόσιο κυρίως λόγο. Κι επειδή η viotia αποτελεί αναμφισβήτητα τον trendsetter στην περιοχή μας είναι βέβαιο ότι θα έχουμε μιμητές που θα ασχοληθούν από την πλευρά τους με την ελληνική γλώσσα.

Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα μας. Αυτή τη φορά δεν θα αναφερθούμε σε κάποιο κείμενο: το ορθογραφικό ζήτημα που πρόκειται να εξετάσουμε είναι τόσο κοινό που συναντάται σε τόσο πολλά δελτία Τύπου ή άρθρα (ακόμη και εκπαιδευτικών!) -ώστε από το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο της viotia να έχει ήδη σχηματιστεί ένα τεράστιο αρχείο λαθών-που καθιστά ανώφελη και πιθανόν άδικη την παραπομπή σε κάποιο συγκεκριμένα.

Η γραφή των ρημάτων που λήγουν σε –λλω, τα οποία άλλοτε γράφονται με δύο λάμδα κι άλλοτε με ένα είναι αλήθεια ότι αποτελούν μια δύσκολη περίπτωση ορθογραφίας, επειδή για την εκάστοτε χρήση ρήματος της συγκεκριμένης κατηγορίας στον γραπτό λόγο χρειάζεται προσεκτικός έλεγχος, στον οποίο σε κάποιες περιπτώσεις δεν αντεπεξέρχονται ακόμη και μορφωμένοι/εκπαιδευμένοι άνθρωποι.

H Νεοελληνική Γραμματική, η εμπλουτισμένη έκδοση της του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική:

« Τα υγρόληκτα ρήματα που τελειώνουν σε –λλω σχηματίζουν το αοριστικό τους θέμα αποβάλλοντας το ένα λ και αλλάζοντας κάποτε το θεματικό φωνήεν: Σφάλλω-έσφαλα, ανατέλλω-ανέτειλα. Τα ρήματα αυτής της κατηγορίας έχουν άσιγμο αόριστο και είναι τα ακόλουθα:

(αν)αγγέλλω, ανατέλλω, (από)βάλλω, (κατ)αγγέλλω, (παρ)αγγέλλω, σφάλλω, ψάλλω».

Μπορούμε κάπως απλοποιημένα να πούμε ότι σε γενικές γραμμές ισχύει ο κανόνας που λέει ότι τα ρήματα αυτά γράφονται με διπλό -λλ στον ενεστώτα και στους χρόνους που σχηματίζονται από το θέμα του ενεστώτα, δηλαδή τον παρατατικό και τον εξακολουθητικό μέλλοντα,ήτοι στους χρόνους που δηλώνουν διάρκεια. Για παράδειγμα:

– οι αιτήσεις υποβάλλονται στο γραφείο προσωπικού(ενεστώτας)

–πάντοτε με κατέβαλλε η παθητικότητά του (παρατατικός)
–θααποβάλλονται οι μαθητές που παραβιάζουν τους κανόνες του σχολείου (εξ. μέλλοντας).

Αντίθετα, στον αόριστο και στον στιγμιαίο μέλλοντα, δηλαδή στους χρόνους που δηλώνουν ότι η ενέργεια του ρήματος είναι συνοπτική, η σωστή γραφή είναι με ένα λ. Ετσι έχουμε:

-δεν έσφαλα στην εκτίμησή μου γι’ αυτόν (αόριστος)

- δεν θα προβάλει αντίσταση στις αστυνομικές αρχές(στιγμιαίος μέλλοντας).

Το ίδιο ισχύει (ένα λ) και για τους συντελικούς χρόνους(παρακείμενο, υπερσυντέλικο, συντελεσμένο μέλλοντα), που σχηματίζονται από το απαρέμφατο αορίστου, π.χ. έχω (είχα/ θα έχω) αντιπαραβάλει το δακτυλογραφημένο κείμενο με το χειρόγραφό του.

Όταν λοιπόν η πράξη που δηλώνει το ρήμα έχει διάρκεια, διπλό λ. Οταν η πράξη που δηλώνει το ρήμα γίνεται για μια στιγμή, ένα λ.

Συχνά ασφαλώς εμφανίζεται πρόβλημα: σε ορισμένες περιπτώσεις ταιριάζει και η διάρκεια και η στιγμή, όπως για παράδειγμα στη φράση: έψαλλε υπέροχα τους ύμνους, όπου μπορεί να είναι παρατατικός (το έκανε διαρκώς) και να γραφεί με δύο λ, αλλά μπορεί να εκληφθεί και ως αόριστος ο χρόνος (το έκανε στιγμιαία, στη χθεσινή λειτουργία), οπότε θέλει ένα λ (έψαλε υπέροχα τους ύμνους). Εδώ δεν τίθεται θέμα σωστού και λάθους, μπορούν να ισχύουν και τα δύο,καθώς μόνο ο γράφων γνωρίζει πώς το εννοεί. Εκτός εάν μπορούν να μας βοηθήσουν τα συμφραζόμενα, τα οποία πάντα πρέπει να προσέχουμε, καιμας κατευθύνουν ως προς τον τρόπο ενέργειας,συνοπτικό ή εξακολουθητικό, του ρήματος και άρα τη σωστή γραφή.

Αυτά όσον αφορά στην οριστική έγκλιση των ρημάτων. Για την υποτακτική και την προστακτική, ακολούθως, ελέγχουμε αν είναι του ενεστώτα ή του αορίστου και επιλέγουμε το διπλό ή το ένα λ αντίστοιχα. Π.χ. Δεν μπορεί να επιβάλλει τη γνώμη του (υποτακτική ενεστώτα) / δεν μπορεί να επιβάλει τη γνώμη του (υποτακτική αορίστου) / ανάβαλλε τα σχέδιά σου (προστακτική ενεστώτα) /ανάβαλε τα σχέδιά σου (προστακτική αορίστου).

Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν αναφερόμαστε στα ρήματα σε –λω δεν εννοούμε όπως πιστεύουν πολλοί μόνο στα σύνθετα από το βάλλω.Όλα τα ρήματα σε –λω (εκτός από το θέλωκαι το οφείλω) γράφονται με δύο–λλ– στους εξακολουθητικούς χρόνους. Και δεν είναι φυσικά μόνο τα σύνθετα του βάλλω (αμφιβάλλω, αναβάλλω, αντιπαραβάλλω, αποβάλλω, διαβάλλω, εισβάλλω,εκβάλλω, επιβάλλω, εφεσιβάλλω, καταβάλλω, μεταβάλλω, πανικοβάλλω, παρεμβάλλω,περιβάλλω, προβάλλω, προκαταβάλλω, προσβάλλω, συμβάλλω, υπερβάλλω, υποβάλλωκ.ά.). Αλλά και τα ψάλλω, πάλλω, θάλλω, ποικίλλω, ανατέλλω, εξοκέλλω και μέλλω.
Επιπλέον τα σύνθετα με το αγγέλλω: απαγγέλλω, αγγέλλω, αναγγέλλω, εξαγγέλλω, καταγγέλλω,παραγγέλλω κ.ά.
Και ασφαλώς δεν μπορούν να λείψουν τα σύνθετα με το στέλλω: αναστέλλω, αντιδιαστέλλω, αποστέλλω, διαστέλλω,εξαποστέλλω, καταστέλλω, περιστέλλω, συστέλλω, υποστέλλω κ.ά.