1917. Η κατάληψη της Θεσσαλίας και της Στερεάς. Μέρος Γ'

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου
Δημοσιογράφος/
Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ

1917. Η εκθρόνιση του Κωνσταντίνου. Μέρος Β'

Μέρος Α': http://www.viotia.blogspot.gr/2013/01/1917

Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα είναι ραγδαίες. Η κυβέρνηση Ζαΐμη παραμένει στην εξουσία αφού θεωρείται χρήσιμη ως μεταβατική λύση. Ο ικανός Πελοποννήσιος, φίλος των Δυνάμεων τουλάχιστον από την εποχή της Αρμοστείας στην Κρήτη κατηγορείται από τους βενιζελικούς ότι ανέχεται την κωνσνατινική προπαγάνδα –πράγμα που δεν ισχύε. Επίσης κατηγορείται ότι επηρεάζει τον Ζονάρ και προς στιγμήν τον πείθει για το άσκοπο της έξοδους μιας αδύναμης Ελλάδας στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ. Ο Βενιζέλος από τη Θεσσαλονίκη πληροφορείται για τις κινήσεις του Ζαΐμη από τον Ρέπουλη και γίνεται έξαλλος θεωρώντας ότι η επαμφοτερίζουσα πολιτική του Καλαβρυτινού είναι επικίνδυνη και μπορεί να αφήσει την Ελλάδα εκτός διανομής των κερδών μετά τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου.

Η επάνοδος του Βενιζέλου

Στις 14/27 Ιουνίου ο Βενιζέλος φθάνει στην Αθήνα και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της ενωμένης πια Ελλάδας «επί ξένων λογχών» όπως θα πουν οι ορκισμένοι αντίπαλοί του.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συγκαλεί τη Βουλή της 31^ηςΜαΐου 1915, που αποκαλείται σκωπτικά η «Βουλή των Λαζάρων» καθώς οι εκλογές προβλέπει ότι δεν μπορούν να κερδηθούν από τον βενιζελικό στρατόπεδο. Η ενέργεια αυτή του Βενιζέλου υπήρξε πρωτοφανής στα κοινοβουλευτικά χρονικά και θεωρείται από τους οπαδούς του η μόνη ρεαλιστική διέξοδος που είχε ο Κρης πολιτικός εφόσον δεν ήθελε να κηρύξει δικτατορία. Ασφαλώς πρόκειται για κοινοβουλευτική δικατορία καθώς ως γνωστόν η Βουλή της 31^ης Μαΐου1915 υπήρξε μονόπλευρα βενιζελική. Οι διώξεις πολιτικών αντιπάλων, των αντιφρονούντων και η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού είναι η πρώτη προτεραιότητα της νέας κυβέρνησης και των αξιωματικών της Εθνικής Αμύνης.

Όμως το μεγάλο πρόβλημα που προσπαθεί να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση είναι το επισιτιστικό. Ο αποκλεισμός αίρεται και στο τελευταίο πεντάμηνο καθίσταται δυνατή η εισαγωγή 53.000 τόνων σίτου που ελάχιστα ανακουφίζουν τον πληθυσμό καθώς παρατηρούνται φαινόμενα αισχροκέρδειας και μαύρης αγοράς. Η επίσημη διαταγή άρσης του αποκλεισμού που υπογράφεται από τον αντιναύαρχο Γκοσέ αναφέρει: «Ημείς Γκωσσέ αντιναύαρχος αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων της Μεσογείου δηλούμεν ότι από της 16^ης Ιουνίου (3 Ιουνίου π.ημ.) αίρεται ο αποκλεισμός της Ελλάδος ο ανακοινωθείς δια της δηλώσεως της 7^ηςΔεκεμβρίου 1916 και εκτεινόμενος εις τα παράλια της Ελλάδος από σημείου κειμένου 38’26 βορείου πλάτους και 20’26’ανατολικού μήκους του Γκρήνουιτς μέχρι σημείου κειμένου 38’60 βορείου πλάτους και 22’50’ ανατολικού μήκους του Γκρήνουιτς καθώς και εις τα νήσους τα εξαρτωμένας ή κατεχομένας νυν υπό των Βασιλικών Ελληνικών Αρχών».

Ο αποκλεισμός και οι συνέπειές του

Οι ιταλικές αντιρρήσεις που εκφράζει ο πρεσβευτής Μποσδάρι για την προώθηση των γαλλικών στρατευμάτων στην Κεντρική Ελλάδα κάμπτονται με την κατάληψη της Ηπείρου από τα ιταλικά στρατεύματα. Όμως στην Πρέβεζα βρίσκουν μπροστά τους το γαλλικό στρατό ο οποίος στο λιμάνι αυτό αναιρεί προσωρινά τις δύσκολα αποκρυπτόμενες φιλοδοξίες των Ιταλών για μια πολιτική μεγάλης δύναμης στην Αδριατική και κυρίως στη Μικρά Ασία. Η προώθηση των συμμαχικών στρατευμάτων προς τα νότια είναι εκείνη που τα φέρνει στη Λιβαδειά. Όπως σημειώνεται και παραπάνω η Βοιωτία υποφέρει ιδιαίτερα από τον αποκλεισμό. Δημοσιεύματα της εποχής κάνουν λόγο για υπερβολικές τιμές κρεάτων στη Θήβα τόσο που να αμφιβάλλει κανείς «αν πρόκειται περί κρέατος αρνίου ή φασιανού». Η αιτία των υψηλών τιμών αποδίδεται σε Αθηναίους ζωεμπόρους που συγκεντρώνουν όλο το παραγόμενο κρέας για την Αθήνα με αποτέλεσμα τα κρεοπωλεία να πωλούν ψάρια! Και στη Λιβαδειά και στη Θήβα συστήνονται Επιτροπές Επισιτισμού με επικεφαλής στη Λιβαδειά τον εισαγγελέα Ν. Παπαδάκη, ο οποίος υπήρξε από τους πρώτους διωκόμενους με τη νέα κατάσταση που επιβάλλουν οι βενιζελικοί.Στη Θήβα ο δικηγόρος Τιμ. Γκαβέας, ο Ι. Νικολέσης διευθυντής της Εθνικής Τραπέζης και ο πρόεδρος της Τοπικής Επιτροπής Τροφίμων γυμνασιάρχης Ν.Στεργιόπουλος (ο οποίος διώχθηκε επίσης μαζί με τον μητροπολίτη Θηβών)προσπαθούν να διασώσουν τον πληθυσμό από την πείνα, πότε συνεργαζόμενοι και πότε αντιδικούντες.

Ο εισαγγελέας Λαμίας Γερακάρης, που συλλαμβάνεται από τον συμμαχικό στρατό μόλις αυτός εισέρχεται στη φθιωτική πρωτεύουσα τον Ιούνιο του1917 αναφέρει μερικά από εκείνα που γράφουν οι ξένοι συγγραφείς για τον αποκλεισμό:

«Ούτως ο αποκλεισμός ήρχισε να φέρη τα φοβερά αποτελέσματά του. Η έλλειψις τροφής προεκάλει επιδημίας. Γέροντες και παιδία υπέκυπτον εις μεγάλον αριθμόν, ιδίως βρέφητα οποία αι μητέρες των δεν ηδύναντο να θηλάσωσι».

και
«Αφ’ ετέρου, ο αποκλεισμός προεκάλει επικίνδυνον ανεργίαν και η καθημερινή μερίς του άρτου, όστις άλλως τε ήτο χειρίστης ποιότητος,κατήλθεν εις 60 δράμια. Τα μαγαζεία εκενούντο και από πελάτας και από εμπορεύματα. Οι ζώντες από την καθημερινήν εργασίαν των, έπεσαν εις μεγάλην αθλιότητα. Ετρέφοντο με σύκα, σταφίδα και χαρούπια». (Κασμέν, «Η Αντάντ και η Ελλάς», τόμος 2^ος)

Ο σερ Μπάζιλ Τόμσον που στα έτη 1916- 1920 ήταν αρχηγός της πανίσχυρης Ιντέλιτζενς Σέρβις στο βιβλίο του Οι Μυστικές Υπηρεσίες της Αντάντ στην Ελλάδα αναφέρει:

«Ο πληθυσμός ετρέφετο με σύκα, σταφίδες. Τα αποθέματα τροφίμων εξηντλήθησαν. Άλευρα ήσαν απολύτως δυσεύρετα. Οι κάτοικοι ηναγκάσθησαν να τραπώσι προς τροφάς ανθυγιεινές, αίτινες προεκάλουν πολυαρίθμους δηλητηριάσεις. Η εντερίτις κατέστη ενδημική, κυρίως εις τας Ιονίους νήσους. Εις τηνΚεφαλληνίαν και εις Ζάκυνθον οι μαύροι οι κατέχοντες τας νήσους, κατέσχεσαν όλα τα αποθέματα,τα οποία δεν ήσαν πολλά. Η ναυπλοία και η βιομηχανία εσταμάτησαν. Η ανεργία καθίστατο από ημέρας εις ημέραν απειλητικωτέρα. Εις τας μεγάλας πόλεις ανεκουφίζετο η αθλιότης με δημόσια συσσίτια, αλλά εις τας νήσους τούτο ήτο αδύνατον. Πράκτορες των συμμάχων υπέσχοντο φορτία σίτου εις τους πεινώντας κατοίκους, υπό τον όρον να προσχωρήσωσιν εις την επανάστασιν του Βενιζέλου,αλλά ούτοι ετήρησαν την πίστιν των εις τον Βασιλέα. Ο Βενιζέλος κατέστη μισητός».

Και παρακάτω:

«Αφού η τροφή εσπάνιζεν οι κάτοικοι ετρέποντο εις την αλιείαν. Αλλά εχρειάζετο κάποιο θάρρος εις τους αλιείς να εξέλθωσι εις την θάλασσαν, διότι οι λέμβοι των συνελαμβάνοντο υπό των συμμαχικών πλοίων ή και εβυθίζοντο πυροβολούμεναι. Τους έλεγον «διώξατε τον Βασιλέα σας και σας αφίνουμε ησύχους». (Τόμσον).

Τεράστιες είναι οι ζημίες του κράτους από τον αποκλεισμό.Σύμφωνα πάντα με τον Τόμσον η απομόνωση ήταν πλήρης και καταστροφική:

«Αι ηθικαί ζημίαι του αποκλεισμού ήσαν ακόμη μεγαλύτεραι. Η χώρα απεμονώθη τελείως από τον επίλοιπον κόσμον. Όλαι αι ταχυδρομικαί συγκοινωνίαι διεκόπησαν. Η ιδιωτική αλληλογραφία, ιδίως η προερχομένη από ουδετέρας χώρας, όταν δεν εκρατείτο ή δεν κατεστρέφετο, επεστρέφετο εις τους αποστολείς. Η επίσημος αλληλογραφία υφίστατο τα ίδια. Έγγραφα και τηλεγραφήματα των πρέσβεων της Ελλάδος εις το εξωτερικόν κατεστρέφοντο ή εκρατούντοεπ’ αόριστον χρόνον».

Κατάληψη της Κεντρικής Ελλάδας

Αυτή είναι η κατάσταση στην λεγόμενη Παλαιά Ελλάδα και η σοδειά της Θεσσαλίας αποτελεί την ελπίδα του πληθυσμού για μια βελτίωση των επισιτιστικών συνθηκών. Η κατάληψη της Θεσσαλίας, του σιτοβολώνα της Ελλάδας,είναι η βασική αφορμή που προβάλλεται για την κατάληψη της Ελλάδας από τα στρατεύματα της Αντάντ καθώς το κράτος της Θεσσαλονίκης απαιτεί το μερίδιό του. Προβάλλοντας αυτή την απαίτηση τα γαλλικά στρατεύματα εισβάλλουν στη Θεσσαλία την ημέρα της παράδοσης του συμμαχικού τελεσιγράφου στον Κωνσταντίνο και καταλαμβάνουν τη Λάρισα. Η προέλαση των συμμαχικών στρατευμάτων δεν είναι ούτε ανώδυνη ούτε αναίμακτη.

Τα συμμαχικά -γαλλική μεραρχία ενισχυμένη με 500 Βρετανούς- στρατεύματα εισέρχονται στη Θεσσαλία με επικεφαλής τον στρατηγό Βενέλ από την Καλαμπάκα και από την οδό Τσαρίτσανης-Ελασσόνας. Στις 29 Μαΐου 1917 καταλαμβάνεται η Τσαρίτσανη και αμέσως συγκροτείται «Εκτελεστική Επιτροπή» βενιζελικών η οποία υπολογίζει τους προς εξορία βασιλικού σε 39. Συλλαμβάνονται πρώτοι ο Χριστόφορος Ναούμ, δήμαρχος Τσαρίτσανης, ο Δημήτριος Καζάκης, τέως γερουσιαστής, Ιωάννης Αντωνιάδης, βουλευτής και ο πατέρας του, Δημήτριος Κιούκας, δάσκαλος, Θ. Ψύρρας, Θεόδωρος Χατζηκούλης, οι γιατροί Βασίλειος Ναούμ και Αθανάσιος Δημόπουλος, ο δικηγόρος Παυσανίας Διάφας και άλλοι. Ακολούθησε η κατάληψη της Ελασσόνας και εκείνη της Λάρισας, του κέντρου της θεσσαλικής πεδιάδας. Στη Λάρισα βρίσκεται σε σκελετώδη κατάσταση ελληνική μεραρχία υπό τον υποστράτηγο Μπαΐρα. Το πρωί της 30ής Μαΐου το γαλλικό ιππικό φθάνει στις πύλες της πόλης και ουποστράτηγος Μπαΐρας σπεύδει στην υποδοχή του στρατηγού Βενέλ. Ο Γάλλος στρατιωτικός συλλαμβάνει τον Μπαΐρα και ολόκληρο το επιτελείο του και ανακοινώνει ότι δεν θα διστάσει να βομβαρδίσει την πόλη στην περίπτωση οποιασδήποτε αντίστασης. Οι Γάλλοι εισέρχονται στη Λάρισα και προβαίνουν στον αφοπλισμό των Ελλήνων όμως η εμπλοκή παρουσιάζεται στο Ι/38 Σύνταγμα Ευζώνων. Οι Γάλλοι απαιτούν την παράδοση εκτός όλων των όπλων και των ξιφών των Ελλήνων αξιωματικών. Οι Ελληνες θεωρούν τον όρο ατιμωτικό και με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Αθανάσιο Φράγκο τρέπονται προς νότο με σκοπό να περάσουν στη Στερεά. Το γαλλικό ιππικό που αποτελείται από Μαροκινούς Σπαχήδες καταδιώκει τους Ελληνες Ευζώνους, τους προλαβαίνει και στην ένοπλη σύγκρουση υπάρχουν μεγάλες απώλειες: 59 Ελληνες νεκροί και τραυματίες, 2 Γάλλοι αξιωματικοί και 7 στρατιώτες. Οι Γάλλοι συλλαμβάνουν 49 αξιωματικούς και 269 οπλίτες. Οι αξιωματικοί φυλακίζονται στον Βόλο και οι οπλίτες υποχρεώνονται να εργαστούν σε έργα οδοποιίας στο Λιτόχωρο.

Ο υποστράτηγος ε.α. Χρήστος Βήττος σε άρθρο του σχετικά με τα γεγονότα της εισόδου του γαλλικού στρατού στη Λάρισα αναφέρει ότι πληροφορήθηκε από τον στρατηγό Ιωάννη Κακουδάκη πως σε κάποιο από τα Πολεμικά Μουσεία του Παρισιού υπήρχε σε περίοπτη θέση η σημαία του 1/38 Συντάγματος Ευζώνων. Οι Γάλλοι στο ενημερωτικό φυλλάδιο χαρακτήριζαν τη σημαία ως το πολυτιμότερο λάφυρο των Μαροκινών Σπαχήδων της Γαλλικής Στρατιάς της Ανατολής. Η ΔΙΣ/ΓΕΣ προέβη σε ενέργειες προκειμένου να επιστραφεί στην Ελλάδα η σημαία του 1/38 Συντάγματος Ευζώνων ισχυριζόμενοι ότι η αντίσταση του δεν ήταν παρά μεμονωμένο περιστατικό όμως οι Γάλλοι αρνήθηκαν.

Και στη Λάρισα τα γαλλικά στρατεύματα συλλαμβάνουν και εκτοπίζουν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων χωρίς συγκεκριμένες κατηγορίες πολιτικούςαντιπάλους των βενιζελικών, με την υπόδειξη των βενιζελικών.

Μεταξύ των συλληφθέντων που οδηγούνται πρώτα στις φυλακές Θεσσαλονίκης και κατόπιν στο στρατόπεδο αιχμαλώτων της Μυτιλήνης είναι στη Λάρισα οι Θεόδωρος Θεοδωρόπουλος πρόεδρος Εφετών, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος Εφέτης. Νικόλαος Κρίτσας νομάρχης, Γεώργιος Γρίβας και Αθανάσιος Φράγκος συνταγματάρχες, Μαρίνος Μαρινάκης. Στέργιος Κόκκαλης, Ευστάθιος Ιατρίδης, Θ.Ιατρόπουλος, Δημ. Πιπινόπουλος, Αχιλλέας Τσίμας γιατρός, Αγαμέμνων Σλήμαν,Ηλίας Μπασδέκης, Νικόλαος Φίλιος και οι τρεις βουλευτές κ.λπ. Με συλλήψεις αντιβενιζελικών και με την επίσκεψη του ίδιου του στρατηγού Σαράιγ ολοκληρώνεται η κατάληψη της Θεσσαλίας. Ο Βόλος και τα Τρίκαλα περιέρχονται σε αυτή τη ιδιότυπη κατοχή –στα τελευταία συλλαμβάνονται ο δήμαρχος της πόλης και ο βουλευτής Τερτίπης.

Τα συμμαχικά στρατεύματα κατέρχονται προς τη Λαμία και αφού σταθούν στον Δομοκό για να ταΐσουν τα άλογά τους μπαίνουν στη φθιωτική πρωτεύουσα και αμέσως προχωρούν σε συλλήψεις: Νικόλαος Βελέντζας και Ηλίας Μπέσιος δικηγόροι, Νικόλαος και Κωνσταντίνος Μαυροειδής. Δημήτριος Κοκκαλάκης,Αθανάσιος Παπαλεξόπουλος, Σταύρος Βελόπουλος, Παύλος Σκούτηςκαι άλλοι τότε και αργότερα παίρνουν τον δρόμο για τις φυλακές ή για τα στρατόπεδα αιχμαλώτων στη Μυτιλήνη και το Ζεϊντλίκ.

Μετά τη Λαμία που καταλαμβάνεται στις11 Ιουνίου 1917 τα γαλλικά στρατεύματα προχωρούν στο Λιανοκλάδι όπου οι αξιωματικοί παρέχουν διαβεβαιώσεις στους κατοίκους πως πολύ σύντομα θα επαναληφθούν τα δρομολόγια του Λαρισαϊκού Σιδηροδρόμου που έχουν διακοπεί.

Εξάλλου στην Αθήνα μεταξύ άλλων έχει επιβληθεί λογοκρισία και πλέον οι πληροφορίες είναι ελάχιστες.Σίγουρα μετά την κατάληψη της Λαμίας τα συμμαχικά στρατεύματα επεκτείνονται στον Μπράλο στις 13 Ιουνίου και στην Ιτέα στις 16 Ιουνίου 1917 απ’ όπου ελέγχουν τον Κορινθιακό Κόλπο. Ενδεικτικό του κλίματος με τις διώξεις αντιφρονούντων που έχει διαμορφωθεί στην ελληνική κοινωνία είναι ότι οι κάτοικοι της Αμφισσας μαθαίνοντας τη συμπεριφορά των Συμμάχων είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν την πόλη στην φήμη ότι επίκειται είσοδος των στρατευμάτων της Αντάντ και θα παραμείνουν μόνο λαμβάνοντας διαβεβαιώσεις για την ασφάλειά τους.

Η κατάληψη της γραμμής Ιτέας-Μπράλου αποτελεί κομβικής σημασίας ζήτημα για το μακεδονικό μέτωπο αφού ατελείωτα κομβόι στρατιωτικών οχημάτων μεταφέρουν από εκεί πλέον τον στρατό στη Θεσσαλονίκη, δηλαδή από την Ιταλία και το λιμάνι του Τάραντα στην Ιτέα με μεταγωγικό μετά Ιτέα-Μπράλος με όχημα και Μπράλος- Θεσσαλονίκη με το τρένο. Οι Σύμμαχοι γλιτώνουν έτσι σημαντικό χρόνο στη μεταφορά και κυρίως αποφεύγουν κατά μεγάλο μέρος τον αδυσώπητο υποβρυχιακό πόλεμο που έχει κηρύξει η Γερμανία. Στον Μπράλο υπάρχει βρετανικό νεκροταφείο από τον ΑΠΠ’ που θυμίζει την επική εκστρατεία της Στρατιάς της Ανατολής αλλά και τις περιπέτειες των λαών, του βρετανικού συμπεριλαμβανομένου. Υπάρχουν θαμμένοι εκεί 102 άνδρες, 95 από τη Βρετανική Κοινοπολιτεία και 7 άλλων εθνικοτήτων. Οι περισσότεροι πέθανα κατά τη διάρεκιε ατης επιδημία ςτης ισπανική γριπης που έπληξε την υφήλιο το 1918 και είχε εκατομμύρια νεκρούς.

Η γραμμή Ιτέας-Μπράλου παραμένει σε λειτουργία καθόλη την διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου μέχρι τo 1919 και φυσικά φυλάσσεται από στρατιωτικό τμήμα του συμμαχικού στρατού. Από την υπόλοιπη Στερεά οι Σύμμαχοι και καθώς ο καθεστώς Βενιζέλου παγιώνεται χωρίς μεγάλες και κυρίως οργανωμένες αναταράξεις αποσύρονται σταδιακά αφήνοντας τον έλεγχο στους Ελληνες μέχρι το τέλος του καλοκαιριού του 1917.

Πηγές

Γεωργίου Ρούσσου, Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Εθνους

Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Εθνους
Γεωργίου Βεντήρη, Η Ελλάς του 1910-1920, Ικαρος
Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, Η Δόξα και Ο Διχασμός. Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος
Γεωργίου Β. Λεονταρίτη, Η Ελλάδα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο1917-1918, ΜΙΕΤ
Νικ. Γερακάρη, Σελίδες εκ της Συγχρόνου Ιστορίας 
Μπάζιλ Τόμσον, Οι Μυστικές Υπηρεσίες της Αντάντ στην Ελλάδα
ΔΙΣ/ΓΕΣ, Η Ελλάς και ο Πόλεμος στα Βαλκάνια
Περιοδικό Πυροβολητής Τεύχος 26 Αρθρο Υποστρατήγου ε.α. Χρήστου Δ. Βήττου: Τα Εκτροπα του Γαλλικού Στρατού την περίοδο του Εθνικού Διχασμού