Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά. Συνωμοσία ή συνομωσία

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

Δημοσιογράφος/

Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ

Μια από τις πλέον διαδεδομένες και παράλογες ιδέες που έχει γίνει κατορθωτό να εμπεδωθεί σε σημαντικό τμήμα της κοινής γνώμης είναι εκείνη που απορρίπτει την ύπαρξη συνωμοσιών στην πολιτική ή την οικονομική σφαίρα απαξιώνοντας την εκτός της επίσημης, κεντρικής  εκδοχής ερμηνεία των γεγονότων με τον χαρακτηρισμό «θεωρίες συνωμοσίας».  Αυτό οφείλεται κυρίως στο υπέρτερο συμφέρον της εξουσίας να δίδει την ψευδαίσθηση ότι όλα διαδραματίζονται στο φως –άρα και ελέγχονται. Επιπλέον τη συνωμοσία ως παράγοντα ιστορικής μεταβολής απορρίπτει και μια ορισμένου τρόπου αριστερή ανάγνωση της ιστορίας, η οποία προκρίνει ως επαναστατικό υποκείμενο τον λαό ή «τον προλετάριο» και ως εκ τούτου υποστηρίζει ότι ούτε ο ηγέτης ούτε οι συνωμοσίες κινούν τους αιώνιους τροχούς: οι μάζες γράφουν την ιστορία.  

Ασφαλώς πρόκειται για αναγκαιότητα στη βάση της συγκεκριμένης θεωρίας, αφού οι «προλετάριοι» δεν πρόκειται να κινητοποιηθούν αν πιστεύουν ότι δεν μπορούν να μεταβάλουν την ροή της ιστορίας. Σε προέκταση, σύμφωνα πάντοτε με αυτή τη θεωρία, οι αποφάσεις, όπως συχνά και στην Ελλάδα λέγεται, κρίνονται στον δρόμο και στο πεζοδρόμιο και όχι σε παρασυναγωγές και διαβούλια, πίσω από κλειστές πόρτες, όπου οργανώνονται συνωμοσίες από ισχυρούς παράγοντες ή και αποφασισμένους επαναστάτες.

Στην πραγματικότητα επεξεργασμένες θεωρίες συνωμοσίας υπό αυστηρούς όρους και εξεταζόμενες κατά περίπτωση μπορούν να αποδώσουν μια αξιόπιστη ερμηνεία των γεγονότων και να απαντήσουν σε καίρια ερωτήματα γύρω από σοβαρά θέματα, τα οποία διάφορα κέντρα εξουσίας έχουν συμφέρον να συγκαλύψουν.

Οσο παράλογο είναι να ερμηνεύονται τα πάντα ως αποτέλεσμα συνωμοσιών, τόσο εκτός πραγματικότητας είναι να απορρίπτεται συλλήβδην ο καταλυτικός ρόλος της συνωμοσίας στην ιστορία. Διότι δεν υπάρχει, φαντάζομαι, αντίρρηση ότι ο Βρούτος ήταν ο εκτελεστικός βραχίονας μιας συνωμοτικής ομάδας όταν σκότωσε τον Ιούλιο Καίσαρα και άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Ούτε πως ο Λεύκιος Κατιλίνας οργάνωσε διαβόητη συνωμοσία το 63 π.Χ. για να καταλάβει την εξουσία βίαια, και σε αυτή την περίπτωση αποτυχημένα, καθώς ο Κικέρων αποκάλυψε τα σχέδιά του αφήνοντας στην ιστορία τον παροιμιώδη όρο «η συνωμοσία του Κατιλίνα». Δεκάδες άλλες είναι οι περιπτώσεις μιας αποδεδειγμένης συνωμοσίας που επηρέασε καταλυτικά το ιστορικό γίγνεσθαι στην εποχή της και γενικότερα, όμως δεν θα αναφερθούν εδώ.

Ο εκτεταμένος αυτός πρόλογος αποτελεί αφορμή για να εγκύψουμε σε μια ακόμη κακοποιημένη λέξη  της Ελληνικής, την λέξη συνωμοσία,  να ανατρέξουμε στην ετυμολογία της και να δούμε την ορθή γραφή της.

Η σωστή γραφή είναι συνωμοσία και όχι συνομωσία όπως πολλοί πιστεύουν. Και με την ευκαιρία της ορκωμοσίας των αποφοίτων του Πανεπιστημίου Στερεάς στη Λιβαδειά, να σημειώσουμε ότι το ίδιο ισχύει και για τη λέξη ορκωμοσία που είναι η ορθή γραφή και όχι ορκομωσία όπως πολλοί γράφουν.

Ας δούμε γιατί.

Η συνωμοσία προέρχεται από το συν+όμνυμι που σημαίνει συν+ορκίζομαι: σύνδεσμος (κοινός σκοπός) που επισφραγίστηκε με όρκο.

Βέβαια, αφού το ρήμα είναι όμνυμι, πολλοί θα ανέμεναν η ορθή γραφή να είναι συνομοσία. Όμως από πού προκύπτει το ω-μέγα;

Είναι προϊόν του νόμου της "έκτασης εν συνθέσει" που διατύπωσε πρώτος ο Ιάκωβος Βακερνάγκελ (1853-1938), ένας Γερμανοελβετός γλωσσολόγος και σπουδαίος ελληνιστής. Σύμφωνα με αυτό τον νόμο, στα (πολύ) αρχαία ελληνικά και κατά τη σύνθεση δύο λέξεων, όταν η δεύτερη αρχίζει από φωνήεν τότε το αρκτικό φωνήεν της δεύτερης λέξης εκτείνεται, δηλαδή τρέπεται  σε μακρό. Αργότερα ο νόμος της "έκτασης εν συνθέσει" έπαψε να ισχύει. Παρόλα αυτά στη στη Νέα Ελληνική, ορισμένα σύνθετα που σχηματίστηκαν με το πρότυπο της αρχαίας γλώσσας παρουσιάζουν φαινομενική έκταση του αρκτικού φωνήεντος του β΄ συνθετικού, η οποία μερικές φορές αφορά μόνο στην ορθογραφία, π.χ. ημι-ώροφος, γαλαζ-ωπός, ανθρακ-ωρύχος κ.λπ. Μπορεί όλο αυτό να φαίνεται κάπως τεχνικό αλλά, όπως συχνά συμβαίνει στη γλώσσα, ο  Ιάκωβος Βακερνάγκελ και ο νόμος του είναι πανταχού παρών στα Ελληνικά όπου το βραχύ α ή το ε τρέπεται συχνά (αλλά όχι πάντα) σε μακρό η και το ο γίνεται ω. Στη βάση αυτή εξηγούνται ωραιότατες λέξεις που στον παρατηρητικό εγγράμματο αναγνώστη δημιουργούν αμφιβολίες σχετικά με την ορθογραφία τους:  διώροφος (από το όροφος), επώνυμος και όλα τα εις -ώνυμος (όνυμα/όνομα), ανώμαλος (από το ομαλός), συνήγορος (από το αγορεύω). Και άλλες όπως επώδυνος από το οδύνη και ανθρακωρύχος από το ορύσσω, ανήκεστος από το ακέομαι και ανήκουστος από το ακούω.

Στον ίδιο νόμο της "έκτασης εν συνθέσει" εντάσσεται και η συνωμοσία: συν+όμνυμι και με έκταση του ο συνωμοσία. Με τον ίδιο τρόπο ορκωμοσία: όρκος+όμνυμι και με έκταση του ο ορκωμοσία.

Συνελόντι ειπείν, μάλλον πρέπει να αποστηθίσουμε ότι τα συνωμοσία (συνωμότης, συνωμοτώ κ.λπ.), ορκωμοσία, εξωμότης αλλά και το επίρρημα ανωμοτί (χωρίς όρκο κ. δικαστικό) γράφονται ορθά  με το πρώτο –ο- ωμέγα και το δεύτερο όμικρον.
Ασφαλώς ορισμένες φορές το σύμπαν ολόκληρο συνωμοτεί για να κάνουμε ορθογραφικά λάθη. Αν είναι πολύ σοβαρά, τότε μας συμφέρει να το δικαιολογήσουμε με μια αληθοφανή θεωρία συνωμοσίας που με επαρκή, ποικιλότροπη  υποστήριξη μπορεί να γίνει πιστευτή και να μας διασώσει από τα σκωπτικά σχόλια. Αλλοτε, και εφόσον είναι εφικτό, ανατρέχουμε στη σειρά: «Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά» στη viotia και επιλύουμε τις απορίες μας!