Εκατό χρόνια από τον θάνατο του Νικολάου Μπουφίδη

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

Δημοσιογράφος/

Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ










Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν το 2012 από τον θάνατο του Νικόλαου Μπουφίδη, ενός από τους σπουδαιότερους πολιτικούς άνδρες που ανέδειξε η Λιβαδειά με αξιόλογη, διακριτή και θετική παρουσία στην ιστορία ολόκληρου του Εθνους. Η επέτειος διήλθε απαρατήρητη στη Λιβαδειά, παρότι η προσφορά του Μπουφίδη στα πολιτικά πράγματα της Βοιωτίας αλλά και της Ελλάδας είναι σημαντική και ίσως παραγνωρισμένη. Στο ιστορικό σημείωμα που ακολουθεί και συμπληρώνει άλλα ιστορικά άρθρα που η viotia έχει δημοσιεύσει για τον σημαίνοντα πολιτικό άνδρα, θα διατρέξουμε τα του θανάτου και της κηδείας του στη Μητρόπολη Αθηνών τον Νοέμβριο του 1912.
Το βροχερό πρωινό της 14ης Νοεμβρίου 1912 οι αναγνώστες των ημερήσιων εφημερίδων των Αθηνών διάβαζαν ένα σεμνό αγγελτήριο στις εσωτερικές σελίδες που ανέφερε:

ΚΗΔΕΙΑ
Τον προσφιλή ημών πατέρα, αδελφόν και πάππον
ΝΙΚΟΛΑΟΝ ΜΠΟΥΦΙΔΗΝ
αποβιώσαντα χθες κηδεύομεν σήμερον Τετάρτην και ώραν 11 π.μ. εκ της οικίας μας κειμένης επί της οδού Ηπείρου αρ. 18 εις τον ναόν της Μητροπόλεως.
Εν Αθήναις τη 14η Νοεμβρίου 1912
Τα Τέκνα
Οι Αδελφοί
Επιβλητική κηδεία
Η κηδεία του εκλεκτού τέκνου της Βοιωτίας χαρακτηρίστηκε σεμνή και επιβλητική και την παρακολούθησαν σχεδόν όλοι οι σημαίνοντες πολιτικοί παράγοντες της εποχής.
Πρώτος ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, ο υπουργός Εσωτερικών Εμμανουήλ Ρέπουλης, ο Εθνικής Οικονομίας Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, ο Στράτος, ο Ιω. Τσιριμώκος, ο πρόεδρος της Βουλής Κων. Δ. Ζαβιτσιάνος οι πρώην πρωθυπουργοί Γεώργιος Θεοτόκης και Δημήτριος Ράλλης. Πλήθος πολιτευομένων έσπευσε επίσης στον Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών για το ύστατο χαίρε στον γηραιό Λιβαδείτη πολιτικό: ο Δ. Στεφάνου, ο Δημήτριος Γούναρης, ο Π. Πρωτοπαπαδάκης, ο Χαρ. Βοζίκης, ο Γεώργιος Μπαλτατζής, ο Αθανάσιος Ευταξίας, ο Σπυρίδων Στάης, ο Τριανταφυλλάκος, ο Μάτσας, ο Βαλαωρίτης και πολλοί άλλοι βουλευτές, δικαστές και νομικοί. Παρών ήταν ο δήμαρχος Αθηναίων Σπυρίδων Μερκούρης, ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Αντώνιος Μάτεσης. Πρώτος ο πρόεδρος της Βουλής Κ. Ζαβιτσιάνος κατέθεσε στέφανο επί του νεκρού του Μπουφίδη και κατόπιν ο Δήμος Λεβαδέων και ο Δικηγορικός Σύλλογος Λεβαδέων, ο οποίος μέσω του εκπροσώπου του Βασιλείου Μέγα προσφώνησε τον Μπουφίδη με αυτά τα λόγια:

«Εξοχε συμπολίτα και σεβαστέ φίλε,
Η προσφιλής Σου πόλις της Λεβαδείας και ο Δικηγορικός Σύλλογος αυτής συντετριμμένοι επί τη απωλεία Σου, της υψηλοτέρας κορυφής του Ελικώνος, μετά δακρύων και κοπετών προσέρχονται δι’ εμού ίνα καταθέση επί της σεπτής σορού Σου τους στεφάνους τούτους ως ελαχίστην ένδειξιν ευγνωμοσύνης της προς Σε, όστις κατά τον μακρόν σου πολιτικόν βίον διηνεκώς ειργάσθης και εμόχθησες υπέρ αυτής. Εσο δε βέβαιος ότι η υπέροχος αλλά και γλυκεία φυσιογνωμία σου εσαεί θέλει απασχολεί τας διανοίας των αγαπητών σου συμπολιτών και ότι η έντιμος πενία σου, ην τόσον ζων ηγάπησας και την οποίαν αποθνήσκων εγκατέλειψας εις τα τέκνα σου, θέλει φιμώσει τα απύλωτα στόματα εκείνων οίτινες επεχείρησαν τον έντιμον και αγνόν βίον σου να μολύνωσιν».

Στη συνέχεια κατέθεσε στέφανο ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Αντώνιος Μάτεσης. Και αυτός δεν εφείσθη επαίνων για τον διακεκριμένο εκλιπόντα: «Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών πενθών αποτείνει τον ύστατον χαιρετισμόν προς τον βαθύν επιστήμονα και υπέροχον καλλιτέχνην του λόγου. Επί μακρόν θ’ απομένη εις τας σεμνάς αιθούσας της Θέμιδος η απήχησις της ευγλώττου φωνής και θα αναζητή το βλέμμα ημών την αρρενωπήν μορφήν του εμπνευσμένου ομιλητού, όστις με την αδρότητα των νοημάτων και το νευρώδες του ύφους ανύψου την δικανικήν ρητορείαν και ανεδείκνυε του συνηγόρου το βήμα».
Στεφάνους κατέθεσαν ακόμα ο Δήμος Χαιρωνείας, ο Π. Σαρόγλου, ο Β. Μέγας, ο Κ. Τομαράς, ο Α. Δαμβέργης, ο Ν. Δαμβέργης, ο Π. Πλατάκας, η Μ. Παπαϊωάννου. Ασφαλώς οι οικογένειες Μιλτιάδου Μπουφίδου, Χάγερ, Φλωριά, Σωκράτη Κόκκαλη, Μαγιάκου, Μητσοτάκη, Μπαλτατζή, Α. Φίλωνος, Ι. Καλλία, Κωστοκανέλλου.

Ο Επιτάφιος λόγος του Λαγοπάτη
Επικήδειο εκφώνησε ο δικηγόρος και βουλευτής Αττικής Π. Λαγοπάτης, όπου μεταξύ άλλων χαρακτήρισε τον Νικόλαο Μπουφίδη ως τον τελευταίο μιας γενιάς σπουδαίων νομικών που καλλιέργησαν τη δικανική ρητορική και την εκτίναξαν σε δυσθεώρητα ύψη. Ο Λαγοπάτης δεν παρέλειψε να τονίσει και την έντιμη πενία του Μπουφίδη, ο οποίος "απέθανεν εγκαταλείπων μοναδικήν, αλλά πολύτιμον κληρονομίαν εις τα τέκνα αυτού της μεγάλης αγαθότητος της ψυχής και της χρηστότητος τα διδάγματα". Ολόκληρος ο επιτάφιος λόγος του Π. Λαγοπάτη έχει ως εξής:
«Αίσθημα βαθυτάτου σεβασμού και εκτιμήσεως μου υπαγορεύει την στιγμήν ταύτην ένα πρόχειρον και όλως απαράσκευον χαιρετισμόν προς τον παρερχόμενον αφ’ ημών διδάσκαλον και έξοχον συνάδελφον. Εις μετά τον άλλον εξέλιπον η πλειάς των επιστημόνων, οίτινες διεμόρφωσαν και επιστημοποίησαν την ελληνικήν επιστήμην και ίσως σήμερον κηδεύομεν τον τελευταίον, αλλά πάντως τον εν τοις πρώτοις εργασθέντα εκ της τετιμημένης εκείνης ομάδος, όστις επί πλέον εσημείωσεν σταθμόν περιφανή της δικανικής ρητορικής. Οσοι ηυτυχήσαμεν να παρακολουθήσωμεν εν τη δράσει αυτού τον εμβριθή επιστήμονα και τον έξοχον ρήτορα, όστις δεν εγοήτευε μόνον, αλλά και έπειθε τους ακροατάς, απεκομίσαμεν πολύτιμα διδάγματα, πλήρεις δ’ ευγνωμοσύνης.

Ανεμιμνησκόμεθα οι νεώτεροι την στοργήν μετά της οποίας ενεθάρρυνε και καθωδήγει ημάς. Ήντλει, όπως ο ίδιος έλεγε, πάσαν αυτού την υπερηφάνειαν εκ του ευγενούς επαγγέλματος, το οποίον ανέδειξε και εκ του οποίου ανεδείχθη και διά τούτο επεθύμει να παρασκευάση διαδόχους αξίους να συνεχίσουν το μέγα αυτού έργον. Εξ ίσου περηφανώς έδρασε και εν άλλη σφαίρα, ίνα ταχέως διακριθή και εν ταύτη. Αλλά αν αι συνθήκαι υπό τας οποίας επολιτεύετο δεν παρείχον την ευκαιρίαν ν’ αναδείξουν ενεργούς πάσας τας αρετάς αυτού οι άνδρες της εποχής εκείνης και εξ ολοκλήρου τελεσφόρως να πραγματώσωσι τας αγαθάς αυτών προθέσεις, η εντεύθεν παρανόησις έπληξε καιριώτερον τον Νικόλαον Μπουφίδην, βεβαίως διότι ήτο εκ των κορυφών.

Αλλά οι συνεργασθέντες μετ’ αυτού, οι εγγύτερον παρακολουθήσαντες τον άνδρα εξετίμησαν τας μεγάλας αυτού αρετάς εν τη οξύτητι της αντιλήψεως και τη διαυγεία της κρίσεως, αλλ’ έχουν επίσης ν’ ανομολογήσουν την χρηστότητα του ανδρός, και απόδειξιν εναργή παρέχουν αι ιδιαίτεραι περιστάσεις του κατ’ ιδίαν βίου, υφ’ ας απέθανεν εγκαταλείπων μοναδικήν, αλλά πολύτιμον κληρονομίαν εις τα τέκνα αυτού της μεγάλης αγαθότητος της ψυχής και της χρηστότητος τα διδάγματα. Μίαν ακόμη φοράν αποχαιρετίζων τον πολύκλαυστον άνδρα, είμαι βέβαιος ότι η πολιτική ιστορία θα αποδώση αυτώ το δίκαιον και η μνήμη του έσται αγήρως».

Στη Λιβαδειά
Ενώ αυτά συνέβαιναν στην επιβλητική μες στη σεμνότητά της εκδημία του Νικολάου Μπουφίδη στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, το άγγελμα του θανάτου του μεγάλου πολιτικού στη Λιβαδειά σκόρπισε, όπως ήταν αναμενόμενο, πάνδημη θλίψη. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν πένθιμα, τα καταστήματα έκλεισαν, ενώ στον Μητροπολιτικό Ναό της βοιωτικής πρωτεύουσας τελέστηκε δέηση με την παρουσία όλης της κοινωνίας της Λιβαδειάς. Και όχι μόνο: αντιπρόσωποι από όλους τους γειτονικούς δήμους και οι άλλες τοπικές αρχές παραστάθηκαν για να κάνουν ελαφρύτερο τον βαθύ πόνο της οικογένειας Μπουφίδη.
Σημειώνεται ότι την εποχή του θανάτου του Νικολάου Μπουφίδη, ήδη από τις 8 Οκτωβρίου 1912, η Βουλή των Ελλήνων είχε διακόψει τη νομοθετική της εργασία λόγω ενός από τα συνήθη κοινοβουλευτικά «τερτίπια» του Ελευθερίου Βενιζέλου και έτσι δεν εκφωνήθηκαν με την αναγγελία του θανάτου του λόγοι στη Βουλή. Όταν το κοινοβούλιο συνήλθε εκ νέου, στην πρώτη του συνεδρίαση της 20ής Φεβρουαρίου του 1913 το προεδρείο ανακοίνωσε στους αντιπροσώπους του Εθνους ότι «κατετέθη στέφανος εις τον νεκρόν του πολιτευτού Νικολάου Μπουφίδου» εκ μέρους της Βουλής των Ελλήνων.

Ο Νικόλαος Μπουφίδης γεννήθηκε στη Λιβαδειά το 1845 (επί του ζητήματος αυτού θα επανέλθω). Σπούδασε νομικά και άσκησε επιτυχώς τη δικηγορία στην Αθήνα ενώ, όπως όλοι οι διανοούμενοι της εποχής, κατά τη διάρκεια των σπουδών του έγραφε με ψευδώνυμο σε διάφορες εφημερίδες των Αθηνών. Σε ηλικία 29 ετών, το 1874, εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής Αττικοβοιωτίας υπό τον Δημήτριο Βούλγαρη και συνδέεται πολύ στενά με τον Χαρίλαο Τρικούπη, του οποίου διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση του 1893. Εξελέγη πολλές φορές Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων από το 1900 έως το 1907, πρωτοστάτησε δε στην υλοποίηση της αποξήρανσης της λίμνης της Κωπαΐδας και στην έλευση πρωτοδικείου στη Λιβαδειά. Θεωρείται ο πρωτεργάτης της επιλογής της Λιβαδειάς ως πρωτεύουσας του νομού Βοιωτίας το 1899, μιας επιλογής που ασφαλώς καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα πορεία της πόλης.

Ο Νικόλαος Μπουφίδης αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο της ελληνικής πολιτικής ιστορίας. Υπήρξε ευρυμαθέστατος, με βαθιά και γοργή κρίση και μια αμεροληψία που για την εποχή θεωρήθηκε υποδειγματική. Η εκλογή του επί σειρά ετών στη θέση του προέδρου της Βουλής των Ελλήνων αποτελεί τεκμήριο της αποδοχής που απολάμβανε μεταξύ των κοινοβουλευτικών ανδρών στις αρχές του 20ού αιώνα. Η διεύθυνση των συζητήσεων στο κοινοβούλιο αποτέλεσε παράδειγμα για τους διαδόχους του, ενώ όλοι αναγνώριζαν και εκτιμούσαν τη σπάνια ρητορική του δεινότητα τόσο στην πολιτική όσο και στη μαχόμενη δικηγορία. Ο Νικόλαος Μπουφίδης διακρίθηκε επιπλέον για την ανεξικακία του, παρότι πολλές φορές δέχτηκε -όπως όλες οι κορυφές- σφοδρές επιθέσεις από τους πολιτικούς του αντιπάλους στη Λιβαδειά και στην Αθήνα. Εντυπωσιακό είναι το στοιχείο που προσέχθηκε και στην εποχή του, πως -παρότι υπήρξε ο βραχίονας του Χαρίλαου Τρικούπη και ο στενότερος συνεργάτης του- ποτέ δεν επεδίωξε και δεν κατέλαβε υπουργικά αξιώματα -εκτός μιας φοράς ως υπουργός των Εσωτερικών. Για την προσφορά του στη Λιβαδειά και την επαρχία της έχω γράψει αλλού (στο www.viotiastory.blogspot.gr) και μένουν πολλά ακόμη να γραφούν. Εδώ μπορεί να υποστηριχθεί χωρίς υπερβολή ότι οποιαδήποτε αναπτυξιακή πρωτοβουλία υπέρ της Λιβαδειά και της περιοχής γενικότερα ανελήφθη στα 40 χρόνια της πολιτικής διαδρομής του Μπουφίδη, εκκινούσε από αυτόν και τερμάτιζε σε αυτόν.


Δύο παρατηρήσεις
Κλείνοντας αυτό το μικρό πολιτικό μνημόσυνο, αυτή την απόδοση τιμής για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον θάνατο του Νικολάου Μπουφίδη, του εκλεκτού τέκνου της βοιωτικής γης, θέλω να κάνω δύο παρατηρήσεις, μια ιστορική και μια πολιτική.

Η ιστορική αφορά την χρονολογία γέννησης του σπουδαίου Λιβαδείτη πολιτικού. Στην Wikipedia.org (http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%85%CF%86%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82) αναφέρεται ότι ο Μπουφίδης γεννήθηκε το 1842. Το ίδιο και στον Βοιωτικό Κόσμο (http://www.viotikoskosmos.wikidot.com/mpoufidis-nikolaos).

Kι εγώ ο ίδιος βασισμένος στις πληροφορίες που άντλησα από το Αρ. Ρούσσαρης Η Λεβάδεια και η Επαρχία της, Εκδοση Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Βοιωτίας, δίδω εδώ http://www.viotiastory.blogspot.gr/2008/04/blog-post.html χρονολογία γέννησης του Νικολάου Μπουφίδη το 1841. Ακόμη και ο πρώην πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Δημ. Σιούφας στην τελετή της αποκάλυψης του ανδριάντα του Μπουφίδη στον Πεζόδρομο της Λιβαδειάς το 2008, ανέφερε το 1841 ως χρόνο γέννησής του, όπως άλλωστε λαξεύτηκε στο βάθρο του αγάλματος (όπως βλέπετε στη φωτό ακριβώς κάτω).

Νεότερη προσωπική έρευνα που διεξήγαγα στο Μητρώο Αρρένων του Δήμου Λεβαδέων δείχνει ότι ο Νικόλαος Μπουφίδης, γιος του Νερούτσου Μπουφίδη, γεννήθηκε στη Λιβαδειά το 1845. Δεν είμαι ασφαλώς σίγουρος για την ακρίβεια των κρατικών αρχείων στην Ελλάδα και μάλιστα εκείνες τις εποχές. Από την άλλη, ερευνώντας στο διαδίκτυο ανακάλυψα ότι και ο Παντελής Αθανασιάδης στο http:/www.sitalkisking.blogspot.gr/ ιστορεί περί του 1845, χωρίς να γνωρίζω την πηγή των στοιχείων του.

Η δεύτερη παρατήρηση είναι πολιτικής φύσης. Ολόκληρη η Λιβαδειά, οι αρχές και οι φορείς –εκτός από τη viotia- λησμόνησαν τον Νικόλαο Μπουφίδη και τη συμπλήρωση της πρώτης εκατονταετίας από τον θάνατό του. Ο Δήμος Λεβαδέων έπρεπε να ανακηρύξει τo 2012 Ετος Μπουφίδη και να διοργανώσει μια διημερίδα για να γίνει γνωστή η τεράστια προσφορά του μεγάλου πολιτικού στην πόλη μας.
Φυσικά, δεν πρόκειται για μια παράλειψη που έγινε επίτηδες. Είναι φανερό ότι οφείλεται στην άγνοια. Πολλοί θα ισχυριστούν ότι η άγνοια αυτή είναι αναμενόμενη, καθώς λίγοι από το Δημοτικό Συμβούλιο Λιβαδειάς είναι κάτοικοι της πόλης και ακόμη λιγότεροι γνωρίζουν τα βασικά ιστορικά δεδομένα της βοιωτικής πρωτεύουσας. Σωστό και αυτό και επιπλέον θέλω να προσθέσω ότι η αγνόηση του Μπουφίδη οφείλεται και στη χρονική απόσταση και στην εξ αυτής αδυναμία του μεταστάντος το… μακρινό 1912 να γίνει πολιτικά εκμεταλλεύσιμος, να εισφέρει δηλαδή ψήφους ή άλλα ανταλλάγματα στους τοπικούς πολιτικάντηδες, πολλοί από τους οποίους χρωστούν περισσότερα από όσα πιστεύουν στον μεγάλο πολιτικό.