Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά5. Ελλιπής ή ελλειπής;
Δημοσιογράφος/
Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ
Οι δικαιούχοι θέσεων απασχόλησης κοινωφελούς χαρακτήρα στον Δήμο Ορχομενού ανακοινώθηκαν με την ανάρτηση των ονομάτων τους στο Διαδίκτυο. Επίσης τα ονόματα όσων απορρίφθηκαν αναρτήθηκαν σε άλλον πίνακα με την παρακάτω μορφή:
Όπως βλέπετε, ο πίνακας στη θέση «Αιτία Απόρριψης» επαναλαμβάνει για τους υποψηφίους «ελλειπή εμπειρία» ή «ελλειπή τίτλο σπουδών». Αν αφήσουμε στην άκρη την αμφιλεγόμενη συντακτική ορθότητα (τα τριτόκλιτα ως δύσκολα στην κλίση οδηγούν συχνά σε σολοικισμούς), η λέξη «ελλειπή» είναι ορθογραφικά λανθασμένη. Πρόκειται για ένα συχνό λάθος το οποίο συναντάμε σε πολλά δημόσια έγγραφα.
Η ορθή λέξη με τη σωστή γραφή είναι «ελλιπής». Το επίθετο είναι ο, η ελλιπής, το ελλιπές.
Η αιτία της σύγχυσης πρέπει να αναζητηθεί στην ετυμολογία της λέξης που προέρχεται από το ρήμα λείπω. Το θέμα είναι λειπ- και πολλοί θεωρούν ότι όλα τα παράγωγά του γράφονται με –ει.
Όμως το λείπω έχει 2 θέματα:
1. το ΛΕΙΠ-, το ισχυρό θέμα. Γνωστές λέξεις που παράγονται από εδώ είναι: διάλειμμα, έλλειψη, εγκατάλειψη κ.λπ. Εδώ ανήκει και το λοιπ-, από τον παρακείμενο της αρχαίας ελληνικής λέλοιπα. Και από αυτό το θέμα σχηματίζονται πολλές λέξεις που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ομιλία: λοιπός, λοιπόν, υπόλοιπο κ.ά.
Σύμφωνα με το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης Henry G. Liddell-Robert Scott η ρίζα είναι ΛΕΙΠ-.
2. Από τη ρίζα ΛΙΠ-, και πάντα σύμφωνα με το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης Henry G. Liddell-Robert Scott, το λιπ-, το ασθενές θέμα, που απαντά στον αόριστο β’ της αρχαίας ελληνικής έ-λιπ-ον. Πολλές κοινές λέξεις σχηματίζονται από αυτό το θέμα: ελλιπής, λιποτάκτης, λιπόψυχος, λιπόθυμος κ.ά.
Είναι απαραίτητη εδώ μια παρέκβαση, για να αναφερθούμε στην παραγωγή και τη σύνθεση των λέξεων υπενθυμίζοντας τις βασικές μεταπτωτικές βαθμίδες.
"Η μετάπτωση αποτελεί μορφοφωνολογικό φαινόμενο που συνίσταται στη μεταβολή του θεματικού φωνήεντος και η σύγχρονη γλωσσολογία δέχεται ότι: 1. Οι μεταπτώσεις έχουν συστηματικό χαρακτήρα που παρουσιάζουν κανονικότητα και 2. Πρόκειται για σύστημα μεταβολών που εμφανίζεται στην Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή (ΠΙΕ) καθώς και σε αρκετές σύγχρονες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες (π.χ. Fall-fell στα αγγλικά)".
Η μεταβολή του θεματικού φωνήεντος μπορεί να κινείται προς δύο κατευθύνσεις: 1. κατά το ποιόν και 2. κατά το ποσόν.
Στην κατά ποιόν μετάπτωση το φωνήεν μεταβάλλεται χωρίς να αλλάζει η ποσότητά του. Π.χ. το λέγ-ω μπορεί να μας δώσει το λόγ-ος κι αυτό οφείλεται στην τροπή του ε, του βασικού δηλαδή φωνήεντος της λέξης, σε ο: Η πρώτη αυτή μεταπτωτική βαθμίδα καλείται ετεροίωση και συναντάται σε πάρα πολλές ελληνικές λέξεις: μένω <μόνος, φέρω<φορά κ.λπ.
Στις κατά ποσόν μεταπτώσεις μεταβάλλεται η ποσότητα του θεματικού φωνήεντος και μπορεί να συνίσταται σε αύξηση, οπότε η μεταπτωτική βαθμίδα ονομάζεται έκταση (ποιέ-ω: ποίηση έκταση του βραχέος ε σε μακρό η), ή σε μείωση που καλείται εξασθένηση ή συστολή. Όταν το θεματικό φωνήεν σιγεί εντελώς/συγκόπτεται (πατρ-ός >πάτερ), τότε αναφερόμαστε σε μηδενισμένη μεταπτωτική βαθμίδα.
2. Από τη ρίζα ΛΙΠ-, και πάντα σύμφωνα με το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης Henry G. Liddell-Robert Scott, το λιπ-, το ασθενές θέμα, που απαντά στον αόριστο β’ της αρχαίας ελληνικής έ-λιπ-ον. Πολλές κοινές λέξεις σχηματίζονται από αυτό το θέμα: ελλιπής, λιποτάκτης, λιπόψυχος, λιπόθυμος κ.ά.
Είναι απαραίτητη εδώ μια παρέκβαση, για να αναφερθούμε στην παραγωγή και τη σύνθεση των λέξεων υπενθυμίζοντας τις βασικές μεταπτωτικές βαθμίδες.
"Η μετάπτωση αποτελεί μορφοφωνολογικό φαινόμενο που συνίσταται στη μεταβολή του θεματικού φωνήεντος και η σύγχρονη γλωσσολογία δέχεται ότι: 1. Οι μεταπτώσεις έχουν συστηματικό χαρακτήρα που παρουσιάζουν κανονικότητα και 2. Πρόκειται για σύστημα μεταβολών που εμφανίζεται στην Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή (ΠΙΕ) καθώς και σε αρκετές σύγχρονες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες (π.χ. Fall-fell στα αγγλικά)".
Η μεταβολή του θεματικού φωνήεντος μπορεί να κινείται προς δύο κατευθύνσεις: 1. κατά το ποιόν και 2. κατά το ποσόν.
Στην κατά ποιόν μετάπτωση το φωνήεν μεταβάλλεται χωρίς να αλλάζει η ποσότητά του. Π.χ. το λέγ-ω μπορεί να μας δώσει το λόγ-ος κι αυτό οφείλεται στην τροπή του ε, του βασικού δηλαδή φωνήεντος της λέξης, σε ο: Η πρώτη αυτή μεταπτωτική βαθμίδα καλείται ετεροίωση και συναντάται σε πάρα πολλές ελληνικές λέξεις: μένω <μόνος, φέρω<φορά κ.λπ.
Στις κατά ποσόν μεταπτώσεις μεταβάλλεται η ποσότητα του θεματικού φωνήεντος και μπορεί να συνίσταται σε αύξηση, οπότε η μεταπτωτική βαθμίδα ονομάζεται έκταση (ποιέ-ω: ποίηση έκταση του βραχέος ε σε μακρό η), ή σε μείωση που καλείται εξασθένηση ή συστολή. Όταν το θεματικό φωνήεν σιγεί εντελώς/συγκόπτεται (πατρ-ός >πάτερ), τότε αναφερόμαστε σε μηδενισμένη μεταπτωτική βαθμίδα.
Στην περίπτωση λοιπόν της ρίζας λειπ− έχουμε τις μεταπτωτικές βαθμίδες λοιπ− και λιπ− που σχηματίζουν δεκάδες λέξεις στο σύγχρονο ελληνικό λεξιλόγιο. Δυστυχώς, πρέπει να θυμόμαστε την ορθογραφία τους διότι δεν υπάρχει κανόνας σχηματισμού: στο Liddell-Scott αναφέρεται ότι όλες οι σύνθετες λέξεις που αρχίζουν από λιπ- γράφονται με ιώτα, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό βοηθά τον σύγχρονο χρήστη της Ελληνικής. Μερικές από τις λέξεις που είναι συνήθεις στην νέα ελληνική και που συχνά γράφονται λανθασμένα είναι οι ακόλουθες:
Ελλείψει, διάλειμμα, διάλειψη, εγκατάλειψη, έκλειψη, έλλειμμα, ελλειμματικός, ελλειπτικός, έλλειψη, ελλιπής, κατάλοιπο, λειψανδρία, λείψανο, λειψός, λειψυδρία, λιποβαρής, λιποθυμία, λιπόσαρκος, λιποτάκτης, λιποταξία, λιπόψυχος, λοιπόν, λοιπός, παράλειψη, υπόλειμμα, υπόλοιπο.
Τέλος, πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ρίζα λιπ- από την οποία παράγονται τα λίπος, λιπαρός, λίπωμα, λιπαντικός αλλά και η λιπ- από την οποία προέρχονται τα εκλιπαρώ, αρχολίπαρος κ.λπ. είναι ομόγραφες με το εξεταζόμενο λιπ- και παράλληλα μια διανοητική περιπέτεια στα νοήματα της Ελληνικής ή όπως το θέτει ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης: «Το ότι επίσης το λιπ- στα λίπος, λιπαρός, λίπωμα είναι μια άλλη ομόγραφη ρίζα, όπως και το λιπ- του εκλιπαρώ και του αρχολίπαρος («ο επιθυμών και επιδιώκων αξιώματα»), αυτό δείχνει τον πλούτο και τη σημασιολογική ιστορία των λέξεων που είναι μια ελκυστική διανοητική περιπλάνηση στα εκφραστικά μέσα ενός λαού.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου