Τα δηλητήρια της ουτοπίας

Του Ανδρέα Ζαμπούκα Η κλασσική ουτοπία (ου-τοπος), αποτελεί την εικόνα της καλής κοινωνίας, της ιδανικής πόλης, η οποία δρα ως όργανο εκπαίδευσης και ηθικής και είναι η έκφραση της κοσμικής νομοτέλειας επί της γης. Αρχικά έχουμε την ομηρική πολιτεία των Φαιάκων ενώ αργότερα ο Πλάτωνας γράφει για τη μυθική Ατλαντίδα στην "Πολιτεία" του. Δημιουργός του όρου «Ουτοπία» είναι βέβαια, ο Άγγλος συγγραφέας, πολιτικός και διανοητής, Τόμας Μουρ ο οποίος είναι γνωστός για το έργο του "Utopia", μια ιστορία για έναν τόπο ή καλύτερα χώρα που δεν υπάρχει πουθενά. Στα πλαίσια μιας γενική αποτύπωσης Διαβάστε το υπόλοιπο κείμενο του όρου, ουτοπία είναι κάτι υπέροχο το οποίο μπορούμε να το συλλάβουμε και να το σχεδιάσουμε θεωρητικά αλλά είναι σχεδόν αδύνατον να το πραγματώσουμε ρεαλιστικά. Στην ιστορία της ανθρωπότητας οι ουτοπίες γέννησαν τις μεγαλύτερες συμφορές για τον τραγικό άνθρωπο. Άλλοτε θύτης κι άλλοτε θύμα, έχυσε το αίμα του για τη μεγάλη φαντασίωση. Αυτή η πλάνη ήταν που πότισε με δηλητήριο τη ζωή του και του πέταξε με θράσος, το μαχαίρι να σφάξει τον αδερφό του. Απ΄ την Ακαδημία του Πλάτωνα ξεπήδησαν, εκτός των άλλων, οι πιο αιμοσταγείς δικτάτορες της αρχαιότητας. Στο όνομα του Χριστού οι σταυροφόροι ρήμαξαν τη Μέση Ανατολή. Αυτός ο «χαρισματικός» λαός των ποιητών και των επιστημόνων, οι Γερμανοί, «βίασαν» την ανθρωπότητα δύο φορές, μέσα σε τρεις δεκαετίες. Τα εγκλήματα των κομμουνιστών, σε όλο το σοβιετικό κόσμο είναι απερίγραπτα. Οι Μουσουλμάνοι υπερασπίζονται κόσμους «απάνθρωπους» στήνοντας, συνεχώς συρράξεις σ΄ όλο τον αραβικό κόσμο, επιμένοντας σε έναν μακάβριο φονταμενταλισμό που καταστρατηγεί κάθε αξία και ελεύθερο δικαίωμα του ανθρώπου στη ζωή και στο μέλλον. Οι ουτοπίες δίνουν στον ανήμπορο και συχνά απαίδευτο άνθρωπο το «παραμύθι», την ψευδαίσθηση, το παραισθησιογόνο για να αντέξει τη σκληρή πραγματικότητα που τον καταδυναστεύει. Του δίνουν όμως και τη δυνατότητα να πουλήσει σε άλλους ελπίδες και οράματα. Είναι το πιο πρόσφορο μέσο για εκμετάλλευση και πετυχημένη καθοδήγηση από τους «δικτάτορες» της θρησκείας, της πολιτικής, των ιδεών, του καταναλωτισμού. Ο φοβισμένος ανθρωπάκος υποτάσσεται στο «υπέροχο» ενός παράλληλου σύμπαντος, για να αποφύγει την ευθύνη του παρόντος και της προσπάθειας να το κατακτήσει. Ο πιστός πιστεύει στην άλλη ζωή, ο κομμουνιστής στην εξιδανίκευση της ισότητας, ο νεοναζί στην απολυτότητα των νόμων και ο «τοξικομανής» της ευμάρειας στην κοινωνία της άφθονης κατανάλωσης. Όλοι αυτοί είναι θύματα αλλά και εν δυνάμει επικίνδυνοι θύτες. Στρατεύονται σε έναν ολοκληρωτισμό που τείνει να σαπίσει την ίδια τους τη ζωή αλλά και τις δομές της κοινωνίας της οποίας είναι μέλη. Ακολουθώντας την ψευδαίσθηση αποκηρύσσουν την πολιτική τους ζωή, αντιστρατεύονται τη σημασία του παρόντος και το χειρότερο είναι ότι οδηγούνται στον ρατσισμό, στη μισαλλοδοξία και τον φανατισμό. Σ΄ αυτό το θέατρο του παραλόγου, φουντώνει ο μεσσιανισμός και η αναζήτηση της ετερόκλητης λύτρωσης. Ο μύθος της ουτοπίας βασίζεται σε ολοκληρωτικές σχέσεις, σε απόλυτες κοινοτικές δομές και σε «προφήτες μαγικούς μεσσίες» που γνωρίζουν τον τρόπο της λύτρωσης. Πέρα από τα θεοκρατικά καθεστώτα, πολιτικά συστήματα, όπως ο εθνικοσοσιαλισμός, κομμουνισμός και ο σοσιαλισμός, επαγγέλονται το όραμα του κοινωνικού συμφέροντος και τη μαζική εκτόνωση της συλλογικής συνείδησης. Μολονότι η εμπειρική βίωση απέδειξε την καταστροφική τους επίδραση στην ανθρωπότητα, τα συνθήματα και οι ιδεολογίες τους συνεχίζουν να σιγοκαίνε σαν υποσχέσεις στους κατατρεγμένους των σύγχρονων κοινωνιών. Οι Μουσουλμάνοι θίγονται από τις προσβολές του Μωάμεθ, οι Χριστιανοί από τη σάτιρα για τον Παΐσιο. Οι αριστεροί θυμώνουν με όποιον δεν είναι ομοϊδεάτης τους. Οι «πατριώτες» δεν επιτρέπουν σε κανέναν να αμφισβητήσει τη μοναδικότητα του έθνους τους. Οι Ολυμπιακοί μισούν τους Παναθηναϊκούς και οι Βολιώτες τους Λαρισαίους... Όλοι αυτοί φαντάζονται έναν κόσμο που όλοι πρέπει να γίνουν σαν αυτούς! Ο ναρκισσισμός που προκαλεί η «ουτοπία» τους, τους σπρώχνει στη τύφλωση και στην ανασφάλεια. Θα περίμενε κανείς από τις δυτικές κοινωνίες, μία πιο ουσιαστική εξέλιξη στο ζήτημα της ανεκτικότητας. Δυστυχώς όμως, η επίφαση της ουτοπίας συνεχίζει να δηλητηριάζει τις ψυχές των ανθρώπων και να δημιουργεί θύλακες ρατσισμού και θηριωδίας σε πολλές χώρες. Ας πάει όμως κάποιος σε ένα ελληνικό σχολείο να ρωτήσει πόσοι μαθητές γνωρίζουν τις έννοιες μισαλλοδοξία, μεσσιανισμός, λαϊκισμός και ολοκληρωτισμός. Τα παιδιά τελειώνουν το σχολείο και δεν κατανοούν στοιχειώδη νοήματα για την κοινωνία, τη δημοκρατία και τα δικαιώματα του ανθρώπου. Όλες οι εξουσίες που «τρομάζουν» από την έξαρση της βίας είναι οι ίδιες που αδιαφορούν για τη δημοκρατική αγωγή των νέων και παράλληλα «εμπνέουν» οράματα ουτοπίας στους απαίδευτους «υπηκόους» που βολεύονται με το παραμύθι και τις μαγικές εικόνες του «παράλληλου σύμπαντος». Ο Στέλιος Ράμφος λέει ότι ζούμε σ΄ ένα «ασάλευτο παρόν», χωρίς διάθεση αυτογνωσίας και αυτοκριτικής. Έχει δίκιο. Κάποτε, όχι πολύ παλιά, ζούσαμε με το παρελθόν. Όποιος κατάγεται από επαρχία καταλαβαίνει τι θα πει πατριαρχική οικογένεια, χριστιανικός φονταμεταλισμός και δεισιδαιμονία. Τα καταφέραμε και περάσαμε στο παρόν. Κολλήσαμε όμως, τόσο πολύ, που αν δεν κάνουμε κάτι γρήγορα, το παρελθόν θα μας κυκλώσει και θα μας καταπιεί και πάλι. Πόσο ακόμα θα συσσωρεύουμε αδράνεια και φαντασιώσεις, πιστεύοντας σε αγγέλους και δαίμονες; Όσο δεν έχουμε πολιτική ζωή, όσο αδιαφορούμε για την ευθύνη μας απέναντι στο επιστητό και την πραγματικότητα, τόσο θα μας καθηλώνει το φάντασμα της ουτοπίας. Δεν υπάρχει ούτε αιώνια βασιλεία, ούτε βουνά από πιλάφια, ούτε η «απόλυτη δικαιοσύνη» των σοβιέτ, ούτε η «Πολιτεία» του Πλάτωνα! Υπάρχει η πολύτιμη αφήγηση της δικιάς μας ζωής που ξεδιπλώνεται στο παρόν, αποδεχόμενη τη νομοτέλεια της εξέλιξης. Ο κόσμος κινείται και καμία «φασματική αδράνεια» δεν μπορεί να τον σταματήσει. Οι ουτοπίες φτιάχτηκαν για να παράξουν το δόγμα προτείνοντας την ψεύτικη, αλαζονική και σηπτική πραγματικότητα που δεν υπάρχει στη φύση και στην ανθρωπότητα. Γι΄ αυτό οι δογματικοί, φανατισμένοι μισαλλόδοξοι ζουν μέσα στην «αρρώστια» και το πάθος: Γιατί αυτό που πίστεψαν πως θα φτιάξει τον κόσμο είναι αφύσικο και απάνθρωπο, άσχημο και ανήθικο, πρόστυχο και τραγικό. Πέρασε ήδη, η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Εμείς, τα παιδιά της μεταπολίτευσης αλλιώς οραματιστήκαμε την Ελλάδα κι αλλιώς μας βγήκε. Τα «σοβιέτ» διαλύθηκαν, το ΠΑΣΟΚ αποκαλύφθηκε, στους παπάδες λιγόστεψαν τα «πρόβατα» και ολόκληρο το πολιτικό σύστημα είναι με το ένα πόδι στον Κορυδαλλό. Οι ουτοπίες ηττήθηκαν κι οι μάσκες έπεσαν, στις συνειδήσεις όλων. Κι όμως, δεν φεύγουν από μπροστά μας! Σέρνουν το κουφάρι τους ανάμεσά μας προκαλώντας δυσοσμία και απέχθεια. Κι είναι χειρότερα από πριν, γιατί τώρα που ο διάβολος άρχισε να «κοκκινίζει» δεν έχουμε πια τρόπο να απαλλαγούμε. Απλά νιώθουμε την οργή να μας πνίγει και το σατανικό γέλιο του να τρυπάει τα αυτιά μας. Είναι πια βέβαιο, είμαστε στο μεταίχμιο της μεγάλης αλλαγής. Οι μάζες έχασαν τους «μεσσίες» τους! Αισθάνονται απροστάτευτες και «χαμένες» στην ανασφάλεια. Τώρα είναι η ώρα να προσέξουμε μην έρθουν οι καινούργιοι «τσοπάνηδες» να αρπάξουν το κοπάδι! Ξεκίνησαν ήδη... * Ο κ. Ανδρέας Ζαμπούκας είναι Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας Πηγή: www.capital.gr