Εθιμα για το Πάσχα στη Λιβαδειά: Η αγορά του αρνιού

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

Δημοσιογράφος/ 

Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ

Μερικές σκέψεις και στοιχεία για τον εορτασμό του παραδοσιακού Πάσχα από τους Έλληνες φρονώ ότι είναι απαραίτητες, εν όψει μάλιστα μιας επιχείρησης αναβίωσης των εθίμων του οβελία και κυρίως του λάκκου στη Λιβαδειά, στην οποία συμμετέχει και το viotia blogspot.com με τη συνδιοργάνωση φωτογραφικού διαγωνισμού.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι το αρνί του Πάσχα αποτελεί εβραϊκό έθιμο, που συνδυαζόταν με τη βαφή με αίμα του αμνού στο κατώφλι των ιουδαϊκών οικιών σε ανάμνηση της Εξόδου από την Αίγυπτο.
Στην Ελλάδα η αρχή του εθίμου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Συνδέεται όμως σίγουρα με την κλέφτικη ζωή, ενώ σημαντικό ρόλο στη διάδοση και στην εμπέδωσή του διαδραματίζει η βαθιά πίστη των λαϊκών στρωμάτων στην ωμοπλατοσκοπία. Μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα το αρνί και τα αυγά του Πάσχα αγιάζονταν από ιερέα. Ειδικά το ζωντανό αρνί το ευλογούσε ο παπάς με την ευχή «Ως αγίασον τον αμνόν ον προσήνεγκεν αυτώ ο πιστός Αβραάμ και τον αμνόν ώσπερ Άβελ προσήνεγκεν εις ολοκάρπωσιν».

Η ωμοπλατοσκοπία, βέβαια,  δεν είναι είδος μανετίας που αναπτύχθηκε τους τελευταίους αιώνες από τους κλέφτες και τους αρματολούς. Πρέπει μάλλον να αντιμετωπίζεται ως μορφή οιωνοσκοπίας που προέρχεται από την αρχαιότητα. Άλλωστε ήδη από τον 11^ο αιώνα υπάρχει ειδική πραγματεία του ίδιου του Μιχαήλ Ψελλού για το ζήτημα. Η επίδραση της ωμοπλατοσκοπίας στη ζωή και τη δράση των ανθρώπων μέχρι και τον 19^ο αιώνα ήταν τεράστια, καθώς η πίστη στα μαντικά σημεία της  ήταν βαθιά ριζωμένη στη συνείδηση του λαού. Χωρίς υπερβολή η έκβαση των σημαντικότερων μαχών του αγώνα της ανεξαρτησίας επηρεάστηκε από τα μηνύματα της πλάτης του αρνιού. Όπως για παράδειγμα το Πάσχα του 1826 στο Ναύπλιο με τον οβελία του Πανούτσου Νοταρά, που όλοι οι καπεταναίοι παραδέχτηκαν ότι προέβλεψε την εξέλιξη της πολιορκίας.  Και οι ληστές αργότερα δεν ξεκινούσαν μάχη  ή επιχείρηση αν δεν είχε ο καπετάνιος συμβουλευτεί την πλάτη του αρνιού.

Σε άλλο σημείωμά μου θα αναφερθώ στην ωμοπλατοσκοπία ειδικότερα. Όμως εδώ γίνεται η εκτεταμένη αναφορά γιατί συνδέεται στενά με την αγορά του αρνιού του Πάσχα, ειδικότερα στην περιοχή της Ρούμελης και της Λιβαδειάς.  Κι αυτό  γιατί η τελετουργία της ωμοπλατοσκοπίας -που με τον καιρό είχε περιοριστεί στο πασχαλινό αρνί-  απαιτούσε, για να είναι έγκυρη η πρόβλεψη, το ζωντανό να έχει κοιμηθεί μια ή περισσότερες βραδιές στο σπίτι για το οποίο θα γινόταν η μαντεία. Αυτό  υποχρέωνε τους νοικοκυραίους, που στην περίπτωση της Λιβαδειάς ήταν όλοι χωρίς καμιά εξαίρεση, να αγοράζουν ζωντανό το αρνί τους στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και να το τρέφουν μερικές μέρες στο σπίτι τους και να το σφάζουν το Μεγάλο Σάββατο. Τον 19^ο αι. οι τσοπάνηδες κατέβαζαν τα κοπάδια τους για την αγοραπωλησία των αρνιών τη Μεγάλη Τετάρτη ή και νωρίτερα τη Μεγάλη Εβδομάδα στη Λιβαδειά, και στον 20^ο αι. τη Μεγάλη Πέμπτη.

Γράφει σχετικά ο Τάκης Λάππας: «Μεγάλη Πέμπτη: όλη η Λιβαδειά αντηχεί από τα βελάσματα των κοπαδιών που τα έχουν φέρει επίτηδες για το Πάσχα. Σε διάφορες μεριές της πόλης κατά κοπάδια τα αρνιά προσμένουν τους αγοραστές-θύτες τους. γιατί τη μέρα αυτή οι Λιβαδείτες την αφιερώνουν στο ψώνισμα του αρνιού. Γυροφέρνουν τα κοπάδια και με έμπειρο μάτι διαλέγουν το λαμπριάτικο σφαχτό τους. γιατί πρέπει να το πάνε σπίτι τους ζωντανό, όχι σφαγμένο. Ο καθένας φροντίζει να ‘βρει το μεγαλύτερο και το παχύτερο αρνί. Την Κυριακή, όταν θα το ψήνουν, αν δεν ξεχωρίζει το δικό τους από τα άλλα, τουλάχιστον να βρίσκεται σε ίση μοίρα. Αλίμονο σε κείνον που θα λαθέψει και θα αποτύχει στην αγορά του. απανωτά θα έρχονται τα αθώα πειράγματα. Γι’ αυτό και τα αρνιά τους ζυγίζουν πάνω από είκοσι κιλά.

Για την αγορά του αρνιού οι Λιβαδείτες διαθέτουν ποσά αρκετά μεγάλα και μερικοί πέρα από τις δυνάμεις τους. Κι αυτό μόνο και μόνο για να βγουν ασπροπρόσωποι την Κυριακή στο λάκκο, όπως λένε την ψησταριά. Πολλές φορές γίνονται και πρόχειροι πλειστηριασμοί για ένα καλοθρεμμένο αρνί μανάρι. Σπάνια να υποχωρήσει ο ένας για τον άλλο. Και μόνο γίνεται εξαίρεση, όταν πρόκειται για αρραβωνιασμένο. Αυτοί προτιμούνται και διαλέγουν το πιο μεγάλο. Το στολίζουν με χρυσά τέλια και με πολύχρωμες κορδέλες, βάφουν κόκκινο το κεφάλι και τη ράχη του, γαλάζια την ουρά του και θα το στείλουν στην καλή τους μαζί με την αναστάσιμη λαμπάδα.

Αλλά και ο πιο φτωχός Λιβαδείτης δεν θα μείνει παραπονεμένος. Θα βρει τρόπο να αγοράσει το λαμπριάτικο αρνί του. οι πατριώτες του δεν θα τον αφήσουν έτσι. Με ένα πρόχειρο μυστικό έργο θα εξασφαλίσουν και σ’ αυτόν τη χαρά της Λαμπρής. Έτσι δεν θα υπάρξει καμιά οικογένεια που να μην έχει το σφαχτό της. Και το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης απ’ όλα τα υπόγεια και τους κήπους των σπιτιών ακούγεται το παραπονεμένο βέλασμα των αρνιών. Η Λιβαδειά τη μέρα αυτή και την άλλη έχει μεταβληθεί σε μια μεγάλη στρούγκα».

Στα πολύ ενδιαφέροντα του Τάκη Λάππα να συμπληρώσουμε ότι αν οι κλέφτες και οι αρματολοί και αργότερα οι ληστές συνεισέφεραν πολλά στην εξέλιξη του τυπικού για το έθιμο του οβελία.  Αξίζει ακόμα να σταθούμε σε μια λεπτομέρεια που έχει τη σημασία της καθώς αποκαλύπτει πολλά για τον τρόπο συγκρότησης της ελληνικής κοινωνίας από την επανάσταση στο σύγχρονο κράτος. Στη διάρκεια του 19^ου αι. το αρνί του Πάσχα δωριζόταν ως πεσκέσι στους προύχοντες,  από τους βοσκούς για τη χρησιμοποίηση των τσιφλικιών τους ή ως αντάλλαγμα πολιτικής πατρωνίας. Αναφέρεται  χαρακτηριστικό περιστατικό στην αγορά της Λιβαδειάς τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας: Ο ξένος βλέπει τον προύχοντα της Λιβαδειάς να σέρνει ένα καλοθρεμμένο μανάρι και αφού το θαυμάζει, τον ρωτάει πόσο το πλήρωσε. Ο προύχοντας του απάντησε ξαφνιασμένος «Γιατί να το πληρώσω; Κλεμμένο το ‘χω;», καθώς οι ληστρικές συμμορίες που εκείνες τις εποχές περιέτρεχαν τη χώρα είχαν ως έθιμο απ’ όλα τα σφαχτά που προμηθεύονταν από τους βοσκούς, εκείνο του Πάσχα και των άλλων γιορτινών ημερών  να το πληρώνουν.

Την Μεγάλη Πέμπτη βάφονται και τα κόκκινα αυγά που συμβολίζουν το αίμα του Ιησού που έτρεξε από το πλευρό του όταν το λόγχισε ο Ρωμαίος σταρτιώτης. Για τα υπόλοιπα έθιμα του Πάσχα στη Λιβαδειά θα επανέλθουμε.