Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά. Το πρόβλημα με την προστακτική

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

Δημοσιογράφος/

Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ

Το πρόβλημα με την προστακτική

Ολο και περισσότερο πείθομαι ότι το πρόβλημα της χώρας εμφανίζει ισχυρή γραμμική συσχέτιση με το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του πολιτικού προσωπικού –με τις (μη) γνώσεις του και γενικότερα με την έλλειψη στοιχειώδους καλλιέργειας των ταγών της κοινωνίας της μεταπολίτευσης. Ο Σωκράτης υποστήριζε ότι η αρετή είναι μια μορφή γνώσης που όποιος την αποκτά δεν την αποχωρίζεται ποτέ –αλλά πάντως είναι μια μορφή γνώσης που με τη σειρά της προϋποθέτει ένα μίνιμουμ ευφυΐας και μια βούληση μάθησης, στοιχεία που απουσιάζουν εκκωφαντικά από τους περισσότερους εκπροσώπους των πολιτών. Θλίβομαι όταν ακόμη και σήμερα βλέπω σε τηλεοπτικές εκπομπές αυτούς τους εκπροσώπους των πολιτών να μην γνωρίζουν τα βασικά της γραμματικής–μάλιστα συνήθως όσο περισσότερο άσχετος είναι κάποιος τόσο περισσότερο θρασύς και υπερήφανος για την αμάθειά του. Και στο στόμα τους –στις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα- υποφέρει κυρίως η προστακτική,χωρίς να αφήνουν παραπονεμένες άλλες εγκλίσεις και τύπους στους οποίους θα επανέλθουμε.

Η χρήση της προστακτικής έγκλισης αποτελεί λοιπόν ένα χαρακτηριστικό πεδίο ημαρτημένων, πολύ κοινό στον προφορικό λόγο ακόμη και όταν αυτός εκφέρεται από υποτίθεται μορφωμένους ανθρώπους.Συγκεκριμένα η προστακτική αορίστου των σύνθετων με προθέσεις ρημάτων κατά το πλείστον δίνεται λανθασμένα στο β’ ενικό πρόσωπο, με τον κίνδυνο σχεδόν να «νομιμοποιείται»/καταλήγει αποδεκτός ο εσφαλμένος τύποςεξαιτίας της διαδεδομένης χρήσης του. Προφανώς πολλοί θεωρούν ότι για τον σχηματισμό της προστακτικήςαρκεί να αφαιρέσουμε από τον τύπο της οριστικής του αορίστου την κατάληξη για να προσθέσουμε την αντίστοιχη της προστακτικής κι η λέξη είναι έτοιμη να επικοινωνήσει στον αποδέκτη της ό,τι δηλώνει η έγκλιση (προσταγή, προτροπή κ.λπ.). Αυτή όμως είναι η μισή δουλειά. Πρέπει να αφαιρέσουμε και την αύξηση που παίρνουν τα ρήματα στην οριστική αορίστου. Η αύξηση (λόγω του ότι το ρήμα είναι ιστορικού χρόνου)διατηρείται μόνο στην οριστική και πρέπει να αποβάλλεται για τον σχηματισμό άλλων εγκλίσεων.

Επί του πρακτέου τώρα με παράδειγμα:

Μεταδίδω -Μετέδωσα(μετα+έδωσα), η οριστική αορίστου. Μετάδωσε (μετα+δώσε), η προστακτική.

Επιλέγω -Επέλεξα (επί+έλεξα),η οριστική. Επίλεξε (επί+λέξε), η προστακτική αορίστου.

Αντιδρώ -Αντέδρασα(αντί+έδρασα), η οριστική αορίστου. Αντίδρασε (αντί+δράσε), η προστακτική .

Σε κάθε περίπτωση και για να αποφύγουμε τα «επέτρεψέ μου» και άλλα γραμματικά και αισθητικά ανοσιουργήματα αν δεν είμαστε απολύτως σίγουροι για τον σωστό τύπο, υπάρχει εναλλακτικά και η περιφραστική απόδοση, που αποκαλύπτει άλλωστε και τον ευγενικό χαρακτήρα μας:«μπορείς/θέλεις να μου επιτρέψεις» κ.λπ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τελευταία διεξάγεται μεγάλη συζήτηση για την προστακτική με αφορμή την λάθος εκφορά της από τον παρουσιαστή κ. Αλέξη Κωστάλα σε διαφήμιση ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου.Μάλιστα το ΙΕΚ Δομή εξέδωσε και ανακοίνωση όπου προσπαθεί με εύσχημο τρόπο να περιορίσει τον θόρυβο που δημιουργήθηκε από το σοβαρό λάθος.

Παραθέτουμε εδώ την ανακοίνωση για να σταθούμε σε ένα ενδιαφέρον σημείο.

"Σχετικά με τη διαφήμισή μας στην τηλεόραση με εκφωνητή τον κο Κωστάλα, αναφέρουμε τα παρακάτω:

Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος Δομή γνωρίζει ότι ο σωστός γραμματικός όρος είναι το«επίλεξε» και όχι το «επέλεξε».
Παρόλα αυτά αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «επέλεξε» για τους παρακάτω λόγους:

1. Όντας προφορικός και όχι γραπτός λόγος η λέξη «επέλεξε» είναι πιο εύηχη.
   2. Απευθυνόμαστε σε νέους και προσπαθούμε να τους προσεγγίσουμε λεκτικά.
   3. Η λέξη «επέλεξε» χρησιμοποιείται πολύ συχνά στο internet καθώς και σε άλλες διαφημίσεις στην τηλεόραση.
   4. Μεγάλοι λογοτέχνες και ποιητές χρησιμοποιούν τη λεκτική και όχι γραμματικώς ορθή αποτύπωση λέξεων σύμφωνα με τη φωνητική εύηχη εκφορά.
   5. Λόγω της διαχρονικής αλλαγής της γλώσσας, πολλές φορές ό,τι ήταν παλαιότερα μη γραμματικό και αδόκιμο, καθίσταται σιγά - σιγά γραμματικό και ενίοτε και δόκιμο.
   Έτσι, όλοι σχεδόν λέμε τα «επέστρεψε» και «επέλεξε» για προστακτικές και τα θεωρούμε γραμματικώς ορθά, αν και ιστορικά οι δόκιμες μορφές θα έπρεπε να είναι «επίστρεψε» και «επίλεξε».
   Πόσες φορές δε λέμε «υπέγραψε» αντί «υπόγραψε», «παρήγγειλε» αντί «παράγγειλε», «αντέγραψε» αντί «αντίγραψε», στην χρήση προστακτικής του αορίστου συνθέτων ρημάτων;
   6. Ας ληφθεί υπόψη και το γεγονός της αναγκαιότητας της εύηχης εκφοράς ενός διαφημιστικού κειμένου".

Όπως προανέφερα τα περισσότερα επιχειρήματα/σημεία του δελτίου Τύπου του ιδωτικού εκπαιδευτηρίου δεν αξίζει τον κόπο να αναιρεθούν. Στο σημείο 4 το ΙΕΚ Δομή ισχυρίζεται ότι μεγάλοι λογοτέχνες και συγγραφείς χρησιμοποιούν τη λάθος αποτύπωση επειδή δήθεν είναι πιο εύηχη. Η πιο γνωστή περίπτωση είναι το περίφημο«Επέστρεφε» του Κωνσταντίνου Καβάφη:

Επέστρεφε

Επέστρεφε συχνά και παίρνε με,
αγαπημένη αίσθησις επέστρεφε και παίρνε με --
όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη,
κ' επιθυμία παληά ξαναπερνά στο αίμα·
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται,
κ' αισθάνονται τα χέρια σαν ν' αγγίζουν πάλι.

Επέστρεφε συχνά και παίρνε με την νύχτα,
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται....

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1912)

Θεωρώ ότι εδώ είναι η κατάλληλη περίσταση για να ξαναθυμηθούμε και να επανεκτιμήσουμε την πολλών χρήσεων παροιμία:«Κι η μυλωνού τον άντρα της με τους πραματευτάδες».Ο Κ.Π. Καβάφης παράγει υψηλό αισθητικό αποτέλεσμα ακόμη και με τα λάθη σε τίτλους.Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε δυστυχώς το ίδιο για τους ρήτορες των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών διαύλων. Ούτε για τους κειμενογράφους της εν λόγω διαφήμισης…