Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας: Τα αναπάντητα ερωτήματα, αναπάντητα, επιστρέφουν

Την τρίτη Πέμπτη του Νοεμβρίου εορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας. ΣΕ άρθρο του ο Τάσος Οικονόμου το 2006 στην Καθημερινή προσπαθεί να θέσει τα ερωτήματα, τα αρχέγονα και τα διαχρονικά.   

Του Τάσου Οικονόμου
anastasios.oikonomou@kathimerini.gr
Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα της Φιλοσοφίας, πολλοί είναι αυτοί που αμφισβητούν τη χρησιμότητά της, την ίδια της την υπόσταση. Η σχέση, όμως, που διατηρεί στο διάβα των αιώνων με τις ιδέες την κρατά ζωντανή και ζωτική για τον άνθρωπο του σήμερα, αυτόν που τόσο εύστοχα κινηματογράφησαν να είναι χαμένος στη μετάφραση. Ο έρωτάς της με τις ιδέες γεννιέται με τη δημιουργία τους, εκδηλώνεται με την αμφισβήτησή τους, κορυφώνεται με την ανάλυση και κατανόησή τους και καρπός της συνύπαρξής τους είναι η επιστροφή στην ίδια την ιδέα, καθάρια και σχηματοποιημένη. Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, η φιλοσοφία εδρεύει στον κόσμο των ιδεών. Εκεί αναπνέει, εκεί αναπτύσσεται, εκεί προσεγγίζεται.

Για να δοθεί, λοιπόν, μία πειστική απάντηση στο ερώτημα «ποια η χρησιμότητα της φιλοσοφίας;» πρέπει να προσεγγιστεί ο κόσμος των ιδεών, έτσι όπως εμφανίστηκε μέσα από το ανθρώπινο πνεύμα. Μία μικρή και σύντομη περιήγηση στον πνευματικό κόσμο του Σωκράτη, του Αριστοτέλη, του Ζαν Ζακ Ρουσό, του Νίτσε δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για την αναγκαιότητά της και τη σημασία της. Οι θέσεις και οι απόψεις που εξέφρασαν, όχι μόνο δημιούργησαν νέα πεδία ιδεολογικής ανάπτυξης αλλά μετέβαλλαν ουσιαστικά και πρακτικά τον κόσμο γύρω τους. Ο Σωκράτης υπεράσπισε τις θέσεις του και την ηθική του με την ίδια του τη ζωή. Η σκέψη του Αριστοτέλη αποτέλεσε δομικό υλικό του πολιτισμού της Δύσης ενώ το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσό αποτέλεσε το ιδεολογικό όπλο της Γαλλικής Επανάστασης.
Το ζήτημα, λοιπόν, που γεννάται δεν είναι αν η φιλοσοφία είναι χρήσιμη στο σημερινό άνθρωπο, αλλά γιατί αυτός λησμόνησε τη σημασία της. Γιατί δεν γίνεται άμεσα κατανοητή η αξία της, γιατί η κοινωνία εμφανίζεται αποκομμένη από τη φιλοσοφική σκέψη.

Όποια και αν είναι η απάντηση, η Unesco επέλεξε την άμεση δράση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Όρισε τη 16η Νοεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας με σκοπό να ενθαρρύνει την ανταλλαγή θέσεων και απόψεων, τη διάχυση του φιλοσοφικού πλούτου έξω από τα εθνικά όριά του, την καθημερινή διερώτηση και εξέταση των γεγονότων που βιώνουμε αλλά και την προώθηση της πνευματικής επαφής ανάμεσα στην κοινωνία και τους εκπροσώπους της φιλοσοφίας. Στις 15-18 Νοεμβρίου 2006, το Ραμπάτ, κατόπιν πρωτοβουλίας του Μαρόκου, θα αποτελέσει το επίκεντρο των σχετικών εκδηλώσεων. Μέσα σε μία χώρα όπου συναντιούνται οι θρησκείες, οι κουλτούρες και οι πολιτισμοί δύο ηπείρων θα επιχειρηθεί μέσα από το φιλοσοφικό διάλογο και την λογική εξέταση η προσέγγιση του σύγχρονου κόσμου, η επικοινωνία μέσα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η σύγκρουση των πολιτισμών.


Τα προαναφερθέντα ζητήματα σηματοδοτούν τον 21ο αιώνα και η κατανόησή τους, η ανάλυσή τους και η εξέτασή τους μοιάζει περισσότερο με ζωτική ανάγκη, ανάλογη με αυτή των πρωταρχικών αναπάντητων ερωτημάτων, που παραμένουν αναπάντητα. Άλλωστε, η φιλοσοφία ποτέ δεν αποκόπηκε από τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος αποκόπηκε από αυτήν.

Τρεις φιλοσοφικές απόψεις για τη φιλοσοφία

Ted Honderich, καθηγητής Φιλοσοφίας στο London University College
- Γιατί δεν υπάρχει επαφή ανάμεσα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και την αναλυτική φιλοσοφία;
- «Δεν ξέρω την απάντηση σε αυτό. Ένας λόγος είναι ότι η αναλυτική φιλοσοφία βασίζεται στην απλή λογική αλλά εστιάζεται στην ανάλυση και τη διαύγεια. Επίσης έχει μία συνέπεια, δηλαδή όταν είναι κάτι λάθος σε μία περίπτωση, είναι λάθος και σε κάποια άλλη παρόμοια. Τέλος διακρίνεται και από μία ολότητα. Αυτού του είδους, λοιπόν, η λογική είναι μία συνήθεια του μυαλού, η οποία δεν υπάρχει σε όλους, όπως δεν υπάρχει σε όλους και η λογική που απαιτούν τα μαθηματικά ή η φυσική».
Simon Blackburn, Βρετανός φιλόσοφος και καθηγητής στο Cambridge
"Σίγουρα η φιλοσοφία δεν έχει τόσο μεγάλη επιρροή σε πρακτικό επίπεδο, όσο θα θέλαμε. Πρέπει να θυμάστε, όμως, στην ιστορία της σκέψης, άνθρωποι όπως ο Λοκ, ο Μαρξ, έγραψαν βιβλία που είχαν κοινωνικό αντίκτυπο, παρουσίασαν ιδέες που είχαν πρακτική εφαρμογή. Πιστεύω ότι δεν μπορείς να διαχωρίσεις τελείως τον κόσμο των ιδεών από τα γεγονότα. Όμως, είναι αλήθεια ότι δεν έχουμε άμεση και καθολική επιρροή στα γεγονότα. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις, πρέπει να συνεχίζουμε να προσπαθούμε. Άλλωστε, οι πολιτικοί δεν έρχονται σε φιλοσοφικά συνέδρια. Είναι πολύ απασχολημένοι με το καθημερινό τους πρόγραμμα και έχουν πολύ λίγο χρόνο για ανάλυση. Είναι σημαντικό να τους «πιάνεις» όταν είναι νέοι και τότε να εκπαιδεύονται σε όλα αυτά τα ζητήματα».
Agness Heler, Ουγγαρέζα φιλόσοφος

"Μπορεί η φιλοσοφία να είναι σκέτη θεωρία, αλλά θέτει ερωτήματα: αυτό είναι θεμελιώδες για την κατανόηση του κόσμου μας. Κι έπρεπε να κατανοήσω τον κόσμο μέσα στον οποίο βρισκόμουν, τουλάχιστον να προσπαθήσω».