Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου
Δημοσιογράφος/
Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ
Παγκόσμιο είναι το ενδιαφέρον που έχoυν προκαλέσει oι ανασκαφές στην Αμφίπολη, καθώς, παρά τις καθημερινές αποκαλύψεις, το μυστήριο για τον ένοικο του μνημείου στον τύμβο Καστά παραμένει άλυτο. Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν διατυπώσει εικασίες και προβλέψεις, στηριγμένοι σε περισσότερο ή λιγότερο γνωστά ή άγνωστα στοιχεία. Μία από τις πιο αξιόλογες σχετικές αναφορές έρχεται από την Κύπρο. Στην εισήγησή ο αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου Θεόδωρος Μαυρογιάννης με τίτλο «Ο τύμβος της Αμφιπόλεως: Έλεγχος των γεγονότων και των πηγών της περιόδου 324 έως 294 π.Χ.», προβαίνει στην εκτίμηση ότι το μνημείο που ήρθε στο φως στον τύμβο Καστά είναι ο τάφος του στενότερου φίλου και αξιωματικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ανήκει δηλαδή στον Ηφαιστίωνα. Εξετάζοντας τα γεγονότα της περιόδου που ξεκινά από το 324 π.Χ., τον Οκτώβριο του ίδιου έτους που πέθανε ξαφνικά ο Ηφαιστίων, θα επιχειρήσουμε μια περιδιάβαση στις πηγές από την πραγματικά απίστευτη ιστορία της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, φωτίζοντας πτυχές που είναι δυνατόν να φανούν χρήσιμες όχι μόνο στους εραστές της αρχαιολογίας αλλά και στους λάτρεις της ιστορίας και θα επιχειρήσουμε μακρινές διασυνδέσεις με τον τόπο του μυστηρίου, την Αμφίπολη, όπως αυτές παραδίδονται από τους αρχαίους συγγραφείς.
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το μνημείο της Αμφίπολης παρά το μέγεθός του και την πολυτέλειά του είναι πιθανόν να ανήκει σε πολλά πρόσωπα, καθώς ο πλούτος που απέφερε η κατάκτηση της Ασίας στους Μακεδόνες είναι ασύλληπτος, ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα. Από την άποψη λοιπόν της δυνατότητας, ακόμα κι ένας στρατηγός ή ένας ναύαρχος, πολύ περισσότερο ένας σημαντικός εταίρος, είχε τα οικονομικά μέσα να χρηματοδοτήσει μια τέτοια πολυδάπανη κατασκευή. Φυσικά συμβολικοί λόγοι, αντιζηλίες και δυναστικές έριδες περιορίζουν τον κύκλο των προσώπων που είναι δυνατόν να έχουν ταφεί στην Αμφίπολη, σ’ ένα μνημείο που με τις έως τώρα αποκαλύψεις είναι δέκα φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του βασιλιά Φιλίππου του Β’ στη Βεργίνα.
Με βάση αυτή τη λογική πολλοί έσπευσαν να αναρωτηθούν ότι ποιος ήταν μεγαλύτερος από τον Φίλιππο τον Β’; Μόνο ο Αλέξανδρος. Χωρίς αυτό να αποκλείεται εντελώς, ο συλλογισμός αυτός δεν λαμβάνει υπόψη του τη διαφορά στον πλούτο της Μακεδονικής αυτοκρατορίας πριν από τις κατακτήσεις στην Ασία και μετά. Αυτό αποτελεί κομβικό σημείο καθώς τα μεγέθη δεν μπορούν ουσιαστικά να συγκριθούν.
Ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος στην εκκλησία των Μακεδόνων τόνισε αυτή τη διαφορά στον παραδιδόμενο από τον Αρριανό λόγο του, όπου μεταξύ άλλων αυστηρών υπενθυμίσεων είπε προς τους παλαιούς συντρόφους του:
« Μακεδόνες, δεν θα προσπαθήσω να καταλαγιάσω τον πόθο σας για επιστροφή, διότι χάρη σε μένα μπορείτε να πάτε όπου θέλετε. Θα σας μιλήσω, για να μάθετε ποιοι ήμασταν πριν και ποιοι γίναμε τώρα, που αποστρατεύεστε, και θα αρχίσω από τον πατέρα μου, τον Φίλιππο, όπως είναι το σωστό. Ο Φίλιππος σας παρέλαβε φτωχούς νομάδες, οι περισσότεροι ντυνόσασταν με δέρματα, βοσκούσατε λίγα πρόβατα στα βουνά και δύσκολα αντιμετωπίζατε τους Ιλλυριούς, τους Τριβαλλούς και τους όμορους Θράκες. Σας έδωσε χλαμύδες αντί για δέρματα, σας κατέβασε από τα βουνά στις πεδιάδες και σας έκανε αξιόμαχους αντιπάλους των βαρβάρων, αφού δεν βασιζόσασταν πια στην οχυρότητα των τόπων σας, αλλά στη γενναιότητά σας. Σας εγκατέστησε σε πόλεις και σας έδωσε νόμους και χρηστά ήθη. Σας έκανε αφέντες των βαρβάρων, που μέχρι τότε σας είχαν δούλους και υπηκόους τους, προσάρτησε στην επικράτεια της Μακεδονίας το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης, κατέλαβε επίκαιρα παραθαλάσσια σημεία, ανέπτυξε το εμπόριο και σας επέτρεψε την απρόσκοπτη εκμετάλλευση των ορυχείων.
Σας έκανε άρχοντες των Θεσσαλών, τους οποίους κάποτε φοβόσασταν μέχρι θανάτου, ταπείνωσε το έθνος των Φωκέων κι έκανε το δρόμο προς την Ελλάδα φαρδύ και ευκολοδιάβατο, ενώ μέχρι τότε ήταν στενός και αδιάβατος για εσάς. Οι Θηβαίοι και οι Αθηναίοι πάντοτε εποφθαλμιούσαν τη Μακεδονία και πάντοτε πληρώναμε φόρους στους Αθηναίους και υποτασσόμασταν στους Θηβαίους. Ο Φίλιππος τους ταπείνωσε με τη δική σας βοήθεια και τώρα εκείνοι προσβλέπουν σ΄ εμάς για την ασφάλειά τους. Διευθέτησε τα πράγματα στα έθνη της Πελοποννήσου και στο τέλος ανακηρύχθηκε στρατηγός αυτοκράτωρ ολόκληρης της άλλης Ελλάδος. Αυτή η τιμή ήταν σημαντικότερη για σας παρά για τον ίδιο.
Αν θυμηθείτε ποια ήταν η Μακεδονία πριν το Φίλιππο, θα δείτε ότι η προσφορά του πατέρα μου σ’ εσάς ήταν πολύ σημαντική, αλλά πολύ μικρότερη από τη δική μου προσφορά σ’ εσάς. Εγώ παρέλαβα ως κρατικό θησαυρό λίγα ασημένια και χρυσά ποτήρια και λιγότερα από 60 τάλαντα, ενώ το Δημόσιο Χρέος της Μακεδονίας ήταν 500 τάλαντα. Δανείστηκα κι άλλα 800 τάλαντα και ξεκινώντας από τη χώρα, που ούτε εσάς δεν μπορούσε να θρέψει καλά-καλά, άνοιξα αμέσως τον Ελλήσποντο, ενώ οι Πέρσες ήταν ακόμη θαλασσοκράτορες.
Μετά τη νίκη μου στον Γρανικό προσέθεσα στην εξουσία σας ολόκληρη την Αιολίδα και την Ιωνία, τις δύο Φρυγίες (την Ελλησποντική και τη Μεγάλη) και τη Λυδία. Αφού κατέλαβα τη Μίλητο, όλες οι άλλες περιοχές παραδόθηκαν με τη θέλησή τους και σεις νέμεστε τα αγαθά τους. Αλλά και η Αίγυπτος και η Κυρήνη, που παραδόθηκαν αμαχητί, κι αυτές δικές σας είναι. Δικές σας είναι και η Συρία, η Παλαιστίνη, η Μεσοποταμία, η Βαβυλώνα, τα Βάκτρα και τα Σούσα. Δικά σας είναι ο πλούτος της Λυδίας, οι θησαυροί των Περσών, τα αγαθά των Ινδών και η έξω θάλασσα. Εσείς είστε οι σατράπες, στρατηγοί και ταξιάρχες. Εκτός από αυτήν την πορφύρα και αυτό το διάδημα εγώ τι παραπάνω από σας κέρδισα; Κανείς δεν μπορεί να δείξει την προσωπική μου περιουσία, μπορεί όμως να δείξει τη δική σας και ό,τι φυλάσσεται για λογαριασμό σας. Εγώ μοιράζομαι το φαγητό σας, κοιμάμαι όπως κι εσείς, νομίζω ότι δεν ζω με την πολυτέλεια που ζουν κάποιοι από σας και ξέρω να ξαγρυπνώ, για να κοιμάστε εσείς. Μήπως πιστεύετε ότι τα κατέκτησα όλα αυτά με τους δικούς σας κόπους και ταλαιπωρίες, ενώ εγώ σας οδηγούσα χωρίς να κοπιάζω και να ταλαιπωρούμαι; Ελάτε λοιπόν, γυμνώστε τα σώματά σας και δείξτε μου τα τραύματά σας!
Θα σας δείξω κι εγώ τα δικά μου. Δεν υπάρχει σημείο στο μπροστινό μέρος του σώματός μου, χωρίς τραύμα από κάθε είδους όπλο, έχω χτυπηθεί με ξίφος, με βέλος, με μηχανικό τόξευμα, με πέτρες και ξύλα. Και όλα αυτά, για να σας οδηγήσω στη δόξα και στον πλούτο μέσα από ξηρά, θάλασσα, ποτάμια, βουνά και πεδιάδες. Παντρεύτηκα με τον ίδιο τρόπο, που παντρευτήκατε κι εσείς και κάποιων τα παιδιά θα έχουν συγγένεια με τα δικά μου. Εξόφλησα τα χρέη σας χωρίς να ερευνήσω, πως τα δημιουργήσατε μετά από τους ψηλούς μισθούς σας και τις λεηλασίες, που σας επέτρεψα. Πολλούς από σας τους τίμησα με χρυσά στεφάνια για τις υπηρεσίες τους και τώρα έχουν αθάνατες αποδείξεις της ανδρείας τους και των τιμών, που τους απέδωσα. Όσοι σκοτώθηκαν έφυγαν τιμημένοι και με λαμπρή κηδεία, ενώ στην πατρίδα βρίσκονται οι χάλκινες προτομές των περισσοτέρων νεκρών και οι γονείς τους απαλλάχθηκαν από κάθε εισφορά και λειτουργία. Τέλος κανείς σας δεν σκοτώθηκε σε φυγή με μένα επικεφαλής.
Τώρα θέλησα να στείλω στην πατρίδα μόνο όσους δεν μπορούν πια να πολεμήσουν. Αφού όμως έτσι το θέλετε, φύγετε όλοι!
Και μόλις φτάσετε πίσω να πείτε σε όλους ότι τον βασιλιά σας, τον Αλέξανδρο, που νίκησε του Μήδους, τους Πέρσες, τους Βάκτριους και τους Σάκες, που υπέταξε τους Ούξιους, τους Αραχωτούς και τους Δράγγες, που κατέκτησε τους Παρθυαίους, τους Χοράσμιους και τους Υρκανούς ως την Κασπία θάλασσα, που πέρασε τις Κάσπιες Πύλες, τον Όξο, τον Τάναϊ (δηλαδή τον Ιαξάρτη) ακόμη και τον Ινδό ποταμό, τον οποίο μόνο ο Διόνυσος είχε περάσει, τον Υδάσπη, τον Ακεσίνη, τον Υδραώτη και θα πέρναγε και τον Ύφαση, αν εσείς δεν κάνατε πίσω, που διέσχισε την έρημο της Γεδρωσίας, την οποία κανένας άλλος πιο πριν δεν είχε διασχίσει με τη στρατιά του, που κατέλαβε την Καρμανία και τη γη των Ωρειτών, που ο στόλος του από την Ινδία έφτασε στα παράλια της Περσίας, τώρα που φτάσατε στα Σούσα θέλετε να φύγετε και να τον παραδώσετε στους βαρβάρους, να τον φυλάνε. Αυτά να πάτε να πείτε, λες και είναι αποδεκτά από τους ανθρώπους και νόμιμα για τους θεούς. Φύγετε!»
Η αποστράτευση των παλαίμαχων Μακεδόνων το καλοκαίρι του 324 π.Χ. στην Ώπη, όπου και εκφωνήθηκε ο παραπάνω βαρυσήμαντος και ανατριχιαστικός στην ωμότητά του λόγος, μπορεί συμβατικά να θεωρηθεί ως η απαρχή των δραματικών εξελίξεων που οδήγησαν ένα χρόνο αργότερα στο θάνατο του Αλέξανδρου. Παρότι δεν συνδέεται φανερά με τον τύμβο της Αμφίπολης, ίσως αξίζει τον κόπο να δούμε συνοπτικά τα γεγονότα και τα κίνητρα που οδήγησαν τον μεγάλο στρατηλάτη να απευθυνθεί με τόση αυστηρότητα στους αγαπημένους του συντρόφους και να δημιουργήσει ένα ρήγμα που δεν έκλεισε ποτέ. Επίσης θα αναφερθούμε στον θάνατο και την πολυτελή κηδεία του Ηφαιστίωνα, για τον οποίο ο Ελληνοκύπριος καθηγητής Θ. Μαυρογιάννης υποστηρίζει ότι τάφηκε στην Αμφίπολη, θα διεξέλθουμε την μεγαλοπρεπέστερη κηδεία που έγινε ποτέ, εκείνη του ίδιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τέλος, θα υπογραμμίσουμε ορισμένα σημεία της προσωπικότητας του άλλου στενού φίλου του, του Κρατερού, τον οποίο ένα αμφιλεγόμενο χωρίο του Διόδωρου του Σικελιώτη τον συνδέει με την κατασκευή πολυτελούς ναού της Αρτέμιδας της Ταυροπόλου στην Αμφίπολη. Πρώτα όμως θα ξεκινήσουμε με την αποστρατεία των Μακεδόνων, που σηματοδοτεί την οριστική απόφαση του Αλεξάνδρου για τη συνδιοίκηση της αυτοκρατορίας από Έλληνες και Πέρσες.
Ήταν στα μέσα του καλοκαιριού του 324 π.Χ. όταν ο Αλέξανδρος συγκέντρωσε τους Μακεδόνες και τους ανακοίνωσε ότι είχε αποφασίσει να αποστρατεύσει και να αποστείλει στην πατρίδα εκείνους που λόγω ηλικίας, τραυματισμών ή ασθενειών κατά τη διάρκεια της ανεπανάληπτης υπερδεκαετούς πορείας στα βάθη της Ασίας θεωρούσε ότι δεν μπορούσαν πια να ανταποκριθούν στα σύνθετα καινούργια τους καθήκοντα της ειρήνης. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως η ενέργεια αυτή είχε στόχο τη σταθεροποίηση της ανατολικού τύπου αυτοκρατορικής εξουσίας που είχε επιλέξει να ασκήσει, καθώς οι απόμαχοι ήταν αντίθετοι στα νέα βαρβαρικά ήθη για δύο κυρίως λόγους: επειδή ενστερνίζονταν ακόμα τον ιδιότυπο ελληνικό ρατσισμό που διαχώριζε τα έθνη σε Έλληνες και βαρβάρους και επειδή ήταν βαθιά ριζωμένη μέσα τους η πίστη στο παραδοσιακό μακεδονικό πολίτευμα, που με σύγχρονους όρους θα το ονομάζαμε συνταγματική μοναρχία. Οι ίδιοι οι Μακεδόνες πολεμιστές ήταν δυσαρεστημένοι από την πολιτεία του Αλέξανδρου, δεν ανέχονταν το περσικό τελετουργικό με τον βαρβαρικό τρόπο απόδοσης τιμών, την προσκύνηση δηλαδή, δεν αποδέχονταν το αυτοκρατορικό ιδεολόγημα περί δήθεν θεϊκής καταγωγής του. Επιπλέον και κυρίως ένιωθαν αδικημένοι γιατί έπρεπε να συνδιοικούν αυτοί, οι κατακτητές, με τους βαρβάρους, τους κατακτημένους. Συχνά αποδοκίμαζαν τον Αλέξανδρο στο κοινό των Μακεδόνων, αλλά φυσικά τίποτα δεν μπορούσε να διαρρήξει το βαθύ δεσμό ανδρών που έχουν συμμετάσχει για πολλά χρόνια σε μια επιτυχημένη πολεμική εκστρατεία.
Η ανακοίνωση της αποστράτευσης ξεσήκωσε μεγάλη αναταραχή και μάλιστα πολλοί παλιοί σύντροφοι του φώναζαν χλευαστικά ότι «αφού δεν έχει ανάγκη τους Μακεδόνες, ας σχεδιάσει τις επόμενες κατακτήσεις του με τον πατέρα του, τον Άμμωνα Δία». Ο Αλέξανδρος ταράχτηκε και διέταξε τους υπασπιστές του να συλλάβουν και να σκοτώσουν τους δεκατρείς πρωταίτιους της σφοδρής αποδοκιμασίας. Οι παλιοί σύντροφοι στην εκκλησία των Μακεδόνων, όπου παραδοσιακά ο βασιλιάς λογοδοτούσε για τις ενέργειές του, θορυβήθηκαν, αλλά και βεβαιώθηκαν ότι ο Αλέξανδρος είχε απομακρυνθεί από τον ελληνικό τρόπο και είχε υιοθετήσει τη βαρβαρική συμπεριφορά. Η σύγκρουση οδηγήθηκε στα άκρα. Ο Αλέξανδρος κλείστηκε στα ανάκτορα και τρεις μέρες μετά οι Μακεδόνες συγκεντρώθηκαν εκεί και ρίχνοντας τα όπλα τους στην είσοδο, ως ένδειξη υποταγής, παρακάλεσαν το μεγάλο βασιλιά να τους δεχτεί. Όταν αυτός έσπευσε να τους συναντήσει, σύμφωνα με τον Αρριανό, βλέποντάς τους οργισμένους και θλιμμένους αναλύθηκε σε δάκρυα. Τότε ο σεβάσμιος για την ηλικία και την προσφορά του εταίρος Καλλίνης θαρρετά προχώρησε και του είπε: «Βασιλιά, αυτό που λύπησε τους Μακεδόνες είναι ότι έχεις αναγορεύσει σε συγγενείς σου τους Πέρσες και τους έχεις παραχωρήσει το προνόμιο να σε φρουρούν, ενώ σε κανένα Μακεδόνα δεν έχει γίνει αυτή η τιμή». Εκείνος απάντησε «Εσάς σας θεωρώ όλους συγγενείς μου κι έτσι θα σας αποκαλώ». Ο Καλλίνης πλησίασε και τον φίλησε και ακολούθησαν και οι άλλοι.
Οι στρατιώτες γύρισαν στο στρατόπεδο ψάλλοντας τον παιάνα, τον επινίκιο ύμνο δηλαδή, και ο Αλέξανδρος, αφού θυσίασε στους θεούς, διοργάνωσε ένα τεράστιο συμπόσιο, στο οποίο παρακάθισαν εννιά χιλιάδες άνθρωποι. Στην κεφαλή κάθισε ο ίδιος, δεξιά και αριστερά του κάθισαν πρώτα οι Μακεδόνες, μετά οι Πέρσες και μετά οι εκπρόσωποι των άλλων λαών της αυτοκρατορίας, όμως ο Αλέξανδρος έκανε σπονδή και ευχήθηκε "κοινωνίαν της αρχής", που θα πει κοινή διοίκηση της αυτοκρατορίας από Έλληνες και Πέρσες. Μετά το τέλος των εκδηλώσεων της συμφιλίωσης, 11.500 απόμαχοι αποφασίστηκε να επιστρέψουν στη Μακεδονία, αφού έλαβαν σημαντικές χρηματικές αποζημιώσεις και υποσχέσεις από τον ίδιο τον Αλέξανδρο για τις μεγάλες τιμές που θα απολάμβαναν στην πατρίδα. Επικεφαλής τους ορίστηκε ο εξίσου με τον Ηφαιστίωνα αγαπημένος παιδικός φίλος του Αλέξανδρου, ο Κρατερός, ο οποίος πιθανόν όπως θα δούμε παρακάτω να διαδραματίζει κάποιον ρόλο στα σχετικά με τον τύμβο της Αμφίπολης. Όμως ας συνεχίσουμε με τη σειρά και περνώντας από τον Ηφαιστίωνα θα καταλήξουμε πάλι σε αυτόν.
Την εποχή που ο Κρατερός, επικεφαλής των 11.500 αποστράτων, έλαβε τη διαταγή να επιστρέψει στη Μακεδονία, εκεί κορυφωνόταν η σύγκρουση που είχε προκαλέσει η απουσία του Αλέξανδρου μεταξύ της μητέρας του Ολυμπιάδας και του ορισμένου από τον ίδιο επίτροπου (αναπληρωτή) ηγεμόνα της Ελλάδας Αντίπατρου. Η Ολυμπιάδα, γυναίκα δραστήρια, αυταρχική και παρεμβατική, έγραφε στο γιο της ότι η εξουσία είχε μεταβάλει τον Αντίπατρο σε αλαζόνα και ότι παρουσίαζε τάσεις μεγαλομανίας και εγωπάθειας. Ο Αντίπατρος από την πλευρά του στις επιστολές του παραπονιόταν στον Αλέξανδρο ότι η βασιλομήτωρ ανακατευόταν στα πάντα και ότι τον υπονόμευε συστηματικά. Τότε λέγεται πως διαβάζοντας μια τέτοια επιστολή ο μεγάλος στρατηλάτης παρατήρησε στους συνδαιτυμόνες του «ο Αντίπατρος δεν φαίνεται να γνωρίζει πως το δάκρυ της μάνας σβήνει δέκα χιλιάδες τέτοια γράμματα». Αυτό ήταν το ευρύτερο πλαίσιο καθώς ο Κρατερός κατευθυνόταν στη Μακεδονία, όντας ένας μάχιμος εξ απορρήτων αξιωματικός του Αλέξανδρου και που πιθανότατα είχε διαταγές να αντικαταστήσει τον Αντίπατρο ως αναπληρωτή ηγεμόνα. Μάλιστα ο ιστορικός Κούρτιος αναφέρει ότι πριν ακόμα φτάσει ο Κρατερός, είχαν προηγηθεί φήμες που τον ήθελαν να έρχεται για να σκοτώσει τον Αντίπατρο, ο οποίος εκτός από τις μεγάλες προστριβές με την Ολυμπιάδα στα δώδεκα χρόνια απουσίας του Αλέξανδρου είχε αποκτήσει σημαντική προσωπική ισχύ, συμμαχίες και επιρροή στις ελληνικές πόλεις. Οι δύο πιο στενοί φίλοι του Αλεξάνδρου ήταν ο Ηφαιστίων και ο Κρατερός. Σε μια πασίγνωστη φράση που αποδίδεται στον ίδιο, είχε αναφερθεί σ’ αυτούς λέγοντας ότι ο Ηφαιστίων ήταν φιλαλέξανδρος και ο Κρατερός φιλοβασιλεύς.
Ο Κρατερός, υιός του Αλεξάνδρου, ήταν πεζέταιρος από την Ορεστίδα και "ήτ
αν ο πιο πιστός στον Αλέξανδρο, ο οποίος τον αγαπούσε όσο και τον εαυτό του". Έλαβε μέρος σε πολλές εκστρατείες και διακρίθηκε σε όλες και μετά την οριστική νίκη ήταν μαζί με τον Ηφαιστίωνα οι πιο κοντινοί σύμβουλοι του βασιλέα των βασιλέων. Από τη φύση του αυτό δημιουργούσε ανταγωνισμό, αλλά υπήρχε μεταξύ τους και ιδεολογική θα λέγαμε διαφορά. Ο Ηφαιστίωνας επικροτούσε την υιοθέτηση των βαρβαρικών εθίμων και συνηγορούσε πολλές φορές στην καθιέρωσή τους. Γι’ αυτό και ο Αλέξανδρος τον χρησιμοποιούσε στις επαφές του με τους Πέρσες και τους άλλους βαρβαρικούς λαούς. Ο Κρατερός από την άλλη ήταν προσκολλημένος στα πατροπαράδοτα μακεδονικά ήθη, δίνοντας την ευκαιρία στον Αλέξανδρο να τον χρησιμοποιεί για τις επαφές του με τους Μακεδόνες και τους άλλους Έλληνες.
=======Ο Αλέξανδρος και ο Κρατερός σε κυνήγι λιονταριού. Λέγεται ότι η σύνθεση αντιγράφει ολόγλυφο έργο του Λύσιππου και του Λεωχάρη, ανάθημα του γιου του Κρατερού στους Δελφούς. Στο κυνήγι κινδύνεψε η ζωή του Αλέξανδρου και ο Κρατερός τον έσωσε====================
Η σύγκρουση μεταξύ των δύο ανδρών δεν άργησε να εκδηλωθεί. Με ασήμαντη αφορμή στη διάρκεια της Ινδικής εκστρατείας τράβηξαν τα σπαθιά τους και αν οι άλλοι εταίροι δεν είχαν μπει στη μέση, ένα αιματηρό επεισόδιο θα είχε εξελιχθεί μεταξύ τους. Ο Αλέξανδρος με οργή τους προειδοποίησε ότι την επόμενη φορά θα τους σκοτώσει και τους δύο κι αφού ορκίστηκε στον Άμμωνα και στους άλλους θεούς ότι ειδικά αυτούς τους δύο τους αγαπούσε περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους τους εξανάγκασε να συμφιλιωθούν. Αξίζει να επισημανθεί ότι στους περίφημους γάμους των Μακεδόνων με τις Περσίδες στα Σούσα, ο Αλέξανδρος παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Δαρείου Βαρσίνη ή Στάτειρα και στον Ηφαιστίωνα έδωσε την αδερφή της Δρύπετι, ενώ ο Κρατερός παντρεύτηκε την Αμαστρίνη, κόρη του Οξυάρτη, που ήταν αδερφός του Δαρείου. Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου κι ενώ είχε προηγηθεί ο θάνατος του Ηφαιστίωνα, τις δύο χήρες, κόρες του Δαρείου, τις εξόντωσε η Ρωξάνη, η οποία, αφού τις παρέσυρε με μια πλαστή επιστολή σε συνεργασία με τον Περδίκα τις δολοφόνησε και τις έριξε σ’ ένα πηγάδι, θάβοντας ταυτόχρονα κάθε απαίτηση του περσικού οίκου των Αχαιμενιδών για το θρόνο της αυτοκρατορίας.
Στα τέλη Νοεμβρίου του 324 π.Χ. ο Αλέξανδρος έφτασε στα Εκβάτανα, την πρωτεύουσα της Μηδίας, όπου αφού τακτοποίησε διοικητικά θέματα διοργάνωσε αγώνες, μουσικούς και θεατρικούς, στους οποίους έλαβαν μέρος 3.000 καλλιτέχνες που είχαν φτάσει απ’ όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας και από την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια των κραιπαλωδών συμποσίων της αυτοκρατορικής αριστοκρατίας, ο Ηφαιστίων ασθένησε βαριά. Την έβδομη μέρα φάνηκε να ανακάμπτει, επανήλθε όμως στην κραιπάλη και τελικά πέθανε νεότατος, σε ηλικία τριάντα ενός ετών. Ο Αλέξανδρος είχε χάσει τον πολυαγαπημένο φίλο του, το πρόσωπο με το οποίο είχε συνδεθεί με αδερφικούς ακατάλυτους δεσμούς. Δεν είναι τυχαίο ότι στην αρχή της εκστρατείας όταν προσκύνησε στην Τροία είχε στεφανώσει ο ίδιος το μνημείο του Αχιλλέα και ο Ηφαιστίων του Πάτροκλου, σε μια συμβολική πράξη που επικύρωνε την ποιότητα και αυτή την ίδια την αναλογία της σχέσης. Το πένθος λοιπόν του βασιλέως των βασιλέων έμεινε μυθικό στις παραδόσεις όλων των λαών της Ανατολής.
Οι πηγές δίνουν διαφορετικές εκδοχές για τις αντιδράσεις του όταν πέθανε ο Ηφαιστίων. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι έπεσε πάνω στο σώμα του νεκρού και έμεινε εκεί ακίνητος ένα 24ωρο, πριν οι άλλοι εταίροι τον συνεφέρουν. Άλλοι ότι σκότωσε το γιατρό Γλαυκία που χορήγησε λάθος αγωγή στον άρρωστο συμπολεμιστή του και άλλοι ότι κατέστρεψε το ναό του Ασκληπιού στα Εκβάτανα γιατί ο θεός δεν τον έσωσε. Ο Αλέξανδρος για τρεις μέρες και νύχτες απείχε από το φαγητό και την περιποίηση του σώματός του. Κήρυξε πένθος σε όλη την αυτοκρατορία και έστειλε τον εταίρο Φίλιππο στην Αίγυπτο, στο μαντείο του Άμμωνος Διός με το ερώτημα αν μπορεί να θεοποιήσει τον μεγάλο νεκρό. Ο Περδίκας είχε αναλάβει να ετοιμάσει μεγαλοπρεπή κηδεία στη Βαβυλώνα, ενώ ο Αλέξανδρος έδωσε διαταγή να σβηστεί από τους ναούς εκείνο που οι ασιατικοί λαοί ονόμαζαν ιερόν πυρ. Αξίζει να προσεχθεί σ’ αυτό το σημείο ότι Πέρσες μάγοι θεώρησαν τη διαταγή ως κακό οιωνό, καθώς το ιερόν πυρ σβηνόταν μόνο όταν απέθνησκε ο βασιλιάς και επομένως θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι για το θάνατο του ίδιου του Αλεξάνδρου.
Όσο μυθικό ήταν το πένθος, εξίσου ή και περισσότερο μυθική έμεινε η κηδεία του. Η σορός μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα και για την κατασκευή της ταφικής πυράς χρησιμοποιήθηκαν πλίνθοι από το γκρέμισμα των τειχών της πόλης σε μήκος δύο περίπου χλμ. που διέταξε ο Αλέξανδρος. Δημιουργήθηκε ένα τετράγωνο βάθρο που προσέγγιζε τα εννιακόσια τ.μ. Πάνω σ’ αυτό τοποθετήθηκαν τριάντα θάλαμοι, που η στέγη τους ήταν κορμοί από φοίνικες, δίνοντας την εντύπωση ενός κύβου. Επτά επάλληλα διαζώματα αποτελούσαν τη διακόσμηση του βωμού. Στο πρώτο κάτω κάτω υπήρχαν 240 χρυσές πλώρες πεντήρων, δίπλα τους είχαν από δύο αγάλματα τοξότη, ύψους 1,80 μ., ενώ στο κατάστρωμα υπήρχαν ανδριάντες πολεμιστών ύψους 2,20μ.
Στο δεύτερο επίπεδο υπήρχαν δάδες 6,5μ. περίπου, με χρυσή λαβή, αετούς στην κορυφή και δράκοντες στη βάση. Στο τρίτο επίπεδο παριστάνονταν ομάδες κυνηγών όλων των ζώων, στο τέταρτο ολόχρυση αναπαράσταση της κενταυρομαχίας, στο πέμπτο χρυσά ανάγλυφα λεόντων και ταύρων, στο έκτο μακεδονικά και περσικά όπλα και στο έβδομο κενά εσωτερικά αγάλματα σειρήνων, όπου μέσα τους ήταν κρυμμένες μοιρολογίστρες που έψαλλαν θρηνητικές ωδές για το νεκρό. Το συνολικό ύψος της νεκρικής πυράς ήταν περίπου 57,66 μ. Σύμφωνα με τους χρονογράφους της εποχής, το συνολικό κόστος για την κηδεία του Ηφαιστίωνα ήταν κι αυτό μυθώδες. Κατά τον Πλούταρχο ξοδεύτηκαν 10.000 τάλαντα, κατά τον Ιουστίνο 12.000 και κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη περισσότερα, μαζί με τους γυμνικούς και μουσικούς αγώνες με 3.000 συμμετέχοντες. Σε λιγότερο από ένα χρόνο ήταν ο Αλέξανδρος που θα πρωταγωνιστούσε στην πιο πολυτελή κηδεία που είχε ακουστεί ως τότε στον κόσμο. Σαν κεραυνός έπεσε η είδηση του θανάτου του, που σύμφωνα με τα αστρονομικά χρονικά των Χαλδαίων επήλθε από άγνωστη αιτία στις 10 Ιουνίου του 323 π.Χ. Ο Πλούταρχος αναφέρει δύο ημερομηνίες, 15 και 13 Ιουνίου. Την τελευταία αυτή ημερομηνία συμβατικά δεχόμαστε ως ημερομηνία θανάτου του μεγάλου στρατηλάτη.
Όπως συχνά συμβαίνει για τόσο μεγάλες προσωπικότητες, το κενό δεν ήταν δυνατόν να καλυφθεί από ένα πρόσωπο. Έπειτα από αντιδικίες, αιματηρά επεισόδια και κίνδυνο εκτροπής σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των ισχυρότερων εταίρων και των Μακεδόνων στρατιωτών, προκρίθηκε η λύση της μεταβίβασης της εξουσίας στον ετεροθαλή αδερφό του Αλέξανδρου, τον Αριδαίο, που ήταν νόθος γιος του Φίλιππου και της Φιλίννης. Στην πράξη υπήρξε σύγκρουση των απλών Μακεδόνων με τους ευγενείς. Οι πρώτοι προτιμούσαν τον Αριδαίο, που καταγόταν από τον οίκο των Αργειαδών, πιστοί στα πάτρια ήθη. Οι εταίροι, έχοντας στόχο να δημιουργήσουν και να διοικήσουν μια πολυπολιτισμική αυτοκρατορία, προωθούσαν την ιδέα διάδοχος να χριστεί το τέκνο της Ρωξάνης από τον Αλέξανδρο, σε περίπτωση που ήταν αγόρι, εξασφαλίζοντας την εξουσία τους για πολλά χρόνια ακόμα. Τελικά επιτεύχθηκε ο συμβιβασμός και ο Αριδαίος, παρότι θεωρούνταν διανοητικά ανεπαρκής, ανήλθε στο θρόνο με το δυναστικό όνομα Φίλιππος ο Γ’- ενώ αν η Ρωξάνη έτικτε αγόρι ( όπως και γέννησε τον Αλέξανδρο τον Δ’), αυτός θα είχε τα ίδια δικαιώματα στο θρόνο- και ο Περδίκας ανέλαβε την των όλων ηγεμονίαν.
Η κηδεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου έπρεπε να είναι η πιο μεγαλοπρεπής που είχε γίνει και η πιο μεγαλοπρεπής από αυτές που θα γίνονταν στο μέλλον. Το 321 π.Χ., λιγότερο από δύο χρόνια από το θάνατό του ο Αριδαίος κατόρθωσε να ολοκληρώσει την αρμάμαξα που θα μετέφερε τη σορό του από τη Βαβυλώνα στο μαντείο του Άμμωνος Διός, όπως ήταν η τελευταία του επιθυμία. Ολόχρυσος σφυρήλατος χρυσός ήταν το υλικό με το οποίο κατασκευάστηκε η σαρκοφάγος, ενώ το νεκρό σώμα είχε παραδοθεί σε Χαλδαίους και Βαβυλώνιους ταριχευτές και είχε βυθιστεί μες στα αρώματα για να συντηρείται σε καλή κατάσταση. Χρυσό ήταν και το εφαρμοστό κάλυμμα με το οποίο σφραγίστηκε η σαρκοφάγος και σκεπάστηκε με μια χρυσοποίκιλτη φοινικίδα, μια κόκκινη πολεμική σημαία δηλαδή που πάνω της βρίσκονταν τα όπλα του νεκρού. Η θολωτή οροφή της αρμάμαξας είχε μήκος 12 πήχεις (5,5 μ.) και πλάτος 8 πήχεις.
Η βάση της οροφής αποτελούνταν από παραλληλόγραμμο θριγκό με ανάγλυφες προτομές φανταστικών ζώων (τραγελάφων), από τις οποίες κρέμονταν χρυσοί κρίκοι διαμέτρου 15 εκ. Μέσα από αυτούς στολισμένο και πολύχρωμο ήταν περασμένο το στέμμα της πομπής, ενώ στις άκρες υπήρχαν δικτυωτά κρόσσια με μεγάλα κουδούνια που προειδοποιούσαν για την άφιξη της αρμάμαξας από πολύ μακριά. Τις τέσσερις γωνιές του θόλου στόλιζε από μια χρυσή τροπαιοφόρος Νίκη, ενώ η κιονοστοιχία, ολόχρυση κι αυτή, έφερε ιωνικού ρυθμού κιονόκρανα. Το εσωτερικό του περιστυλίου κοσμούσαν τέσσερις ζωοφόροι πίνακες, που κρέμονταν από χρυσό δίχτυ πάχους 1,8 εκ. Η πρώτη ζωοφόρος παρίστανε τον Αλέξανδρο πάνω σε άρμα με το σκήπτρο και ακολουθία Μακεδόνων και Περσών. Η δεύτερη απεικόνιζε τους ελέφαντες της βασιλικής ακολουθίας με Ινδούς και Μακεδόνες αναβάτες, η τρίτη το μακεδονικό ιππικό και η τέταρτη πολεμικά πλοία εξοπλισμένα για ναυμαχία. Δεξιά και αριστερά μπροστά στην είσοδο της καμάρας είχαν τοποθετηθεί χρυσοί λέοντες, ενώ πάνω της κυμάτιζε μια τεράστια πολεμική σημαία με ένα εξίσου τεράστιο χρυσό στεφάνι ελιάς. Η αρμάμαξα στηριζόταν σε δύο άξονες με δύο τροχούς ο καθένας.
Οι ακτίνες ήταν επίχρυσες, αλλά το μέρος της στεφάνης που ακουμπούσε στο δρόμο ήταν από σίδερο. Είχε τέσσερις ρυμούς με τέσσερις τετραπλούς ζυγούς και σύρονταν από 64 ημίονους επιλεγμένους για το ανάστημα και τη δύναμή τους. Κάθε μουλάρι ήταν στεφανωμένο με επίχρυσο στεφάνι, έφερε χρυσό κορδόνι και περιδέραιο με πετράδια. Η αρμάμαξα συνοδευόταν από ισχυρά στρατιωτικά σώματα και πλήθος οδοποιών και τεχνιτών με αποστολή την εξομάλυνση των δρόμων, τη συντήρηση και την επισκευή της. Η φήμη της ήταν τεράστια και από όποια πόλη περνούσε οι κάτοικοι συνέρρεαν να θαυμάσουν την πρωτοφανή και λαμπρή κατασκευή που μετέφερε τη σορό του βασιλέως των βασιλέων. Σύμφωνα με ένα πολυσυζητημένο χωρίο του Διόδωρου του Σικελιώτη, όταν η πομπή με τη σορό του Αλέξανδρου διάβηκε τα σύνορα της Συρίας προς την Αίγυπτο, ο Πτολεμαίος άρπαξε την αρμάμαξα και τη μετέφερε στην Αλεξάνδρεια. Εκεί έχτισε τέμενος, το λεγόμενο Σήμα, αντάξιο του μεγάλου στρατηλάτη και τον ενταφίασε διοργανώνοντας παράλληλα αγώνες και αποδίδοντάς του τιμές ήρωα. Κατά τον Κούρτιο ο Πτολεμαίος μετέφερε τη σορό πρώτα στη Μέμφιδα και μετά στην Αλεξάνδρεια, όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του περίφημου μνημείου.
Στο μεταξύ η διαμάχη μεταξύ των εταίρων μαινόταν και ο Κρατερός εκστρατεύοντας στον Ελλήσποντο για να αποκόψει τον Ευμένη ηττήθηκε και σκοτώθηκε στη μάχη το 321 π.Χ. Πριν όμως από αυτό και πριν πεθάνει ο Αλέξανδρος τον είχε φωνάξει κοντά του και του είχε αναθέσει τα έργα τα οποία έπρεπε να γίνουν. Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, αυτά τα σχέδια που είχε αναθέσει εγγράφως στον Κρατερό, προέβλεπαν τη ναυπήγηση 1.000 πολεμικών πλοίων, τα οποία θα εξυπηρετούσαν την επέκταση της αυτοκρατορίας προς τα Δυτικά και την κατάκτηση της Καρχηδόνας και της Σικελίας. Για τη μεγαλεπήβολη εκστρατεία, ο Αλέξανδρος είχε σχεδιάσει την κατασκευή μεγάλης οδού σε όλο το μήκος της βορειοαφρικανικής ακτής, καθώς και λιμανιών και στρατιωτικών βάσεων για την εμπέδωση της κυριαρχίας του στην κεντρική και δυτική Μεσόγειο.
Ο Αλέξανδρος, που ήταν μέσα από την ανατροφή που είχε λάβει από τη μητέρα του ιδιαίτερα θρήσκος, για να ευχαριστήσει τους θεούς ανέθεσε στον αδερφικό του φίλο την κατασκευή επτά πολυτελών ναών που θα στοίχιζαν 1.500 τάλαντα ο καθένας. Ο λαμπρότερος προβλεπόταν να είναι αφιερωμένος στην Αθηνά και να ανεγερθεί στο Ίλιον. Επίσης στη Δήλο, στους Δελφούς, στη Δωδώνη, στο Δίον, στην Κύρνο. Τέλος, ο έβδομος ναός, εκείνος της Ταυροπόλου Αρτέμιδος που παραδοσιακά λατρευόταν στην περιοχή, έπρεπε να ανεγερθεί στην Αμφίπολη. Ο Αλέξανδρος δέσμευε τον Κρατερό για την κατασκευή τάφου για τον πατέρα του Φίλιππο Β’, ο οποίος θα έπρεπε να ήταν παραπλήσιος σε μέγεθος με τη μεγάλη πυραμίδα του Χέοπα.
Σύμφωνα με όσα παραδίδονται από τις πηγές, όταν ο Κρατερός έθεσε τα θέματα αυτά το συμβούλιο των εταίρων αποφάσισε να μην εκτελεστεί κανένα από τα σχέδια του Αλεξάνδρου, επειδή το κόστος δεν μπορούσε να καλυφθεί από τα ταμεία της αυτοκρατορίας. Με την επιφύλαξη της ακρίβειας του Διόδωρου, φαίνεται ότι παραμένει αμφιλεγόμενο το αν πραγματικά υπήρξαν τέτοια σχέδια ή ήταν επινόηση συγκεκριμένων ανθρώπων που είχαν συμφέροντα για τη μία ή την άλλη ενέργεια.
Διαφαίνεται εξίσου όμως ότι η Αμφίπολη, για λόγους που δεν είναι απολύτως ξεκάθαροι, αποτελούσε σημαντικό κέντρο του ελληνικού τμήματος της Μακεδονικής αυτοκρατορίας.
Η αιματηρή ιστορία της δυναστείας των Αργειαδών συνεχίστηκε και μετά την ταφή του Αλέξανδρου. Παραλείποντας τα στοιχεία που δεν συνδέονται με την Αμφίπολη, να σημειώσουμε ότι η Ολυμπιάδα, επιστρέφοντας στη Μακεδονία από την Ήπειρο, υιοθέτησε μια περίεργη θεωρία για το θάνατο του Αλεξάνδρου, σύμφωνα με την οποία ο Αριστοτέλης, ο γνωστός φιλόσοφος, προμήθευσε στον Αντίπατρο θανατηφόρο δηλητήριο. Αυτός με τη σειρά του το έδωσε στο γιο του Κάσσανδρο κι αυτός στον Ιόλλα, που ήταν ο μικρότερος του αδερφός του και βασιλικός οινοχόος. Ο Ιόλλας δηλητηρίασε τον στρατηλάτη. Υιοθέτησε λοιπόν αυτή τη θεωρία και διέταξε τη βεβήλωση του τάφου του Ιόλλα. Επιπλέον δικοί της άνθρωποι δολοφόνησαν τον Φίλιππο τον Γ’ τον Αριδαίο και τη φιλόδοξη γυναίκα του Ευρυδίκη καθώς και άλλους αξιωματούχους της μερίδας του Κάσσανδρου. Ο τελευταίος αυτός μετά από μακρά πολιορκία εκπόρθησε την Πύδνα και συνέλαβε την Ολυμπιάδα. Η μητέρα του Αλέξανδρου καταδικάστηκε στον ατιμωτικό διά λιθοβολισμού θάνατο (316 π.Χ) και το σώμα της αφέθηκε άταφο. Και η κόρη της με τον Φίλιππο τον Β'. η Κλεοπάτρα, δολοφονήθηκε στις Σάρδεις από τον Αντίγονο, ενώ ο ίδιος ο Κάσσανδρος παντρεύτηκε τη Θεσσαλονίκη, την άλλη κόρη του Φιλίππου του Β’ από τη Νικησίπολη. Τέλος, το 311 π.Χ. στην Αμφίπολη δολοφόνησε τη Ρωξάνη και το δωδεκάχρονο γιο της Αλέξανδρο τον Δ’ και έτσι ο οίκος των Αργεαδών αποτέλεσε οριστικά παρελθόν. Το 305 π.Χ. ο Κάσσανδρος ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Μακεδονίας από την εκκλησία των Μακεδόνων, ταυτόχρονα με τον Πτολεμαίο στην Αίγυπτο, τον Λυσίμαχο στη Θράκη και τον Σέλευκο στην Ανατολή.
.jpg)
===============
Η Ρωξάνη με τον γιο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αλεξάνδρο τον Δ'/ Δολοφονήθηκαν και οι δύο στην Αμφίπολη από τον Κάσσανδρο το 311 π.Χ.===============
Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν στο Σήμα ή Σώμα της Αλεξάνδρειας. Τον είχαν επισκεφτεί ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Οκταβιανός Αύγουστος που μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου το 30 π.Χ. κατέθεσε στέφανο στον τάφο. Λέγεται ότι οι συνοδοί του προσφέρθηκαν να τον οδηγήσουν και στους τάφους της Πτολεμαϊκής δυναστείας, όμως εκείνος απάντησε: «Ήρθα να δω τον βασιλιά, όχι νεκρούς». Από άλλες πηγές προκύπτει ότι ο Καλιγούλας επισκέφτηκε το Σήμα, το ίδιο και ο Καρακάλλας το 300 μ.Χ., ο οποίος ήταν και ο τελευταίος αυτοκράτορας, για τον οποίο υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες ότι επισκέφτηκε τον τάφο του Αλέξανδρου. Τον τάφο επισκέφτηκε επίσης ο γεωγράφος Στράβων και ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης.
Σχετικά με το μνημείο της Αμφίπολης, το μυστήριο επιτείνεται από τη σιωπή των αρχαίων πηγών, που είναι παράξενη για μιας τέτοιας μεγαλοπρέπειας κτίσμα. Δεν πρόκειται να διακινδυνεύσω εικασίες, άλλωστε στο παραπάνω κείμενο δίνονται κάποια στοιχεία που ως τώρα δεν έχουν συζητηθεί. Ας προστεθεί ότι οι μέχρι στιγμής αποκαλυφθέντες θάλαμοι καλύπτουν μια πολύ μικρή έκταση σε σχέση με την μαρμάρινη περίμετρο του κυκλικού κτίσματος που προσεγγίζει τα 500 μέτρα -πράγμα που υπονοεί ότι μπορεί να υπάρξουν νέες εκπλήξεις. Η σιωπή των πηγών είναι το κρίσιμο σημείο που μαζί με την ακριβή χρονολόγηση και την εντατική δουλειά των αρχαιολόγων προβλέπεται τις επόμενες μέρες να δώσουν τη λύση στο μυστήριο. Και να θέσουν τέρμα στο σασπένς που, ας μην το υποτιμάμε.
Δεν είναι πολλές οι φορές στη ζωή ενός ανθρώπου που έχει την ευκαιρία να αγωνιά για τόσο υψηλά και ταυτόχρονα τόσο ευχάριστα θέματα.
Πηγές
Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη
Αρριανός Αλεξάνδρου Ανάβασις
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=527425
http://www.alexanderofmacedon.info/ (από εδώ και ο λόγος του Αλέξανδρου)
Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι Αλέξανδρος
