Ηγεσία στη θεωρία1

Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

 Δημοσιογράφος/

Εκδότης Περιοδικού ΒΟΙΩΤΙΑ

 

  

Ο 20ός αιώνας με τους μεγάλους, παγκόσμιους  πολέμους υπήρξε καταλυτικός για την ανάπτυξη του επιστημονικού ενδιαφέροντος στο ζήτημα της ηγεσίας και ιδιαίτερα της πολιτικής ηγεσίας. Πλέον υφίσταται μεγάλος όγκος θεωρίας και έρευνας και προτείνονται πολλοί διαφορετικοί τρόποι ανάλυσης του φαινομένου της ηγεσίας. Η πλέον αρχαϊκή ερμηνεία από αυτές είναι η γενετική θεώρηση που υποστηρίζει ότι η ηγετική ικανότητα είναι κληρονομική και η οποία θεωρείται ότι συνετρίβη υπό τα ερείπια του Α’ ΠΠ. Ακολούθησε εκείνη που αναζητεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός ηγέτη που όπως είναι εύκολα αντιληπτό δημιούργησε διχογνωμίες καθώς οι περισσότερες κατηγορίες ηγετικών χαρακτηριστικών ούτε είναι μετρήσιμες ούτε κατανέμονται ομοιόμορφα ώστε να έχουμε ικανοποιητική θεωρητική υποστήριξη αυτής της οπτικής. 

Η αλληλεπίδραση μεταξύ των ηγετών και της κατάστασης που κλήθηκαν να διαχειριστούν, η υπόθεση δηλαδή ότι συγκεκριμένες έκτακτες κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις δημιουργούν ηγέτες συγκέντρωσε τα βλέμματα των μελετητών σε εκείνο που ονομάστηκε «κατά περίπτωση» θεώρηση της ηγεσίας ή «της εξάρτησης». Σύνοψη των τριών θεωρητικών προσεγγίσεων επιχειρεί η θεώρηση που ονομάστηκε ενδεχομενική ή Fielder. Κατ΄ αυτήν και η προσωπικότητα, και οι συνθήκες αλλά κυρίως η διαχείριση της ομάδας, η σχέση ηγέτη-μελών και η ταύτιση του ύφους αλληλεπίδρασης του ηγέτη με τα μέλη της ομάδας  αποτελούν κρίσιμες παραμέτρους που καθορίζουν εν πολλοίς την αποτελεσματικότητα ενός ηγέτη. Υπάρχουν κι άλλες προσεγγίσεις που δεν προσθέτουν κάτι σε αυτή την περίσταση.    

Γενικά  μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η ηγεσία είναι μια κοινωνική λειτουργία. Αυτό σημαίνει πρώτα απ΄ όλα ότι η ηγεσία είναι μια σχέση μεταξύ ενός ατόμου, μιας προσωπικότητας και της δημόσιας λειτουργίας του που περιλαμβάνει άλλα μέλη της κοινωνίας. Ασφαλώς ο ηγέτης δεν μπορεί να νοηθεί μόνος. Ηγείται οπωσδήποτε ενός αριθμού ατόμων: λίγων οπότε μιλάμε για ομάδα ή πολλών οπότε γίνεται λόγος για θρησκευτικό ή στρατιωτικό ή πολιτικό ηγέτη. Η ηγεσία όπως ήδη αναφέρθηκε συνιστά  λειτουργία άρα τείνει προς την εκπλήρωση συγκεκριμένου σκοπού. Από την άποψη αυτή για τον εντοπισμό ενός ηγέτη διατυπώνουμε συχνά στις Πολιτικές Επιστήμες τα 4 στερεότυπα ερωτήματα που απετέλεσαν και τον τίτλο ενός περίφημου άρθρου του σημαντικού Dankert Rostow: «The study of elites: Who’s,  Who, When and How» ή στα ελληνικά «Ποιος ηγείται τίνος, από πού και προς τα πού».

Αναλόγως του χώρου στον οποίο ξεχωρίζει μια ηγετική προσωπικότητα διακρίνουμε πολιτικούς, στρατιωτικούς, θρησκευτικούς κ.λπ. ηγέτες ενώ εύκολα μπορούμε να κατανοήσουμε ότι υπάρχουν επίσης ηγέτες των ιδεών ή των συμβόλων.

Παραδοσιακά η πολιτική επιστήμη επικέντρωνε την προσοχή της  περισσότερο στην έρευνα και τους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία των πολιτικών θεσμών και παρεμπιπτόντως στα άτομα, στα πρόσωπα που μέσω εκλογής ή ορισμού καλούνται να υπηρετήσουν τους θεσμούς.

Αυτή η μονομέρεια οδηγούσε στη μελέτη μιας μόνο όψης της πολιτικής πραγματικότητας που δεν ερμηνεύει σε ικανοποιητικό βαθμό τους τρόπους λήψης των αποφάσεων και της εν γένει λειτουργίας του πολιτικού συστήματος. Πλέον είναι κατανοητό ότι κάθε θεσμός επιτελεί μια λειτουργία στο βαθμό που κάποιοι άνθρωποι επωμίζονται συγκεκριμένους ρόλους εντός αυτού και με αυτή την ιδιότητα λαμβάνουν αποφάσεις.

Η πολιτική συγκρότηση, η κοινωνική φυσιογνωμία και η ταυτότητα αυτών που λαμβάνουν ή υποτίθεται ότι λαμβάνουν τις αποφάσεις αποτελεί πεδίο ευρύτερου ενδιαφέροντος για τη διερεύνηση της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν την αποφασιστική σημασία του παράγοντα «άνθρωπος» στην πολιτική διαδικασία.

Η έρευνα στρέφεται κατ’ αρχάς στα βιοικοινωνικά χαρακτηριστικά που αποτελούν θεμελιώδη τμήματα της ταυτότητας της πολιτικής ηγεσίας και αργότερα στο συσχετισμό αυτών των χαρακτηριστικών με τα πρότυπα κυκλοφορίας και μετασχηματισμού των ηγετικών ομάδων.

Θα συνεχίσουμε.

Info: «Η Πολιτική Ηγεσία» Κλεομένης Κουτσούκης, Εκδόσεις Α. Αναστασίου Αθήνα 1990.