Πολιτισμός και Ηθική

Σε βαθιά κρίση, εδώ και καιρό, Ελλάδα και Ευρώπη ψάχνουν τη θεραπεία μέσα από χρηματοπιστωτικές συνταγές. Παντού αριθμοί και στατιστικές, όλα ξεκινούν και καταλήγουν σε αριθμούς. Μια αριθμοφρενίτιδα περιβάλλει την καθημερινότητα μας στη σύγχρονη παγκοσμιοποίηση. Θύμα αυτής της κατάστασης κι ο πολιτισμός, όπου είτε εκ μέρους των κρατικών θεσμών είτε εκ μέρους των καλλιτεχνών ακούγεται συχνά η δημιουργική δυσπραγία ως αποτέλεσμα έλλειψης «μπάτζετ». Αυτά είναι ψευτοδικαιολογίες. Γιατί εκτός από ό,τι αγγίζει τις υποδομές, που εκ των πραγμάτων χρειάζονται χρήματα, τα υπόλοιπα, και κυρίως ό,τι αφορά τη δημιουργία, δεν εξαρτώνται κυρίως από χρηματικές δαπάνες. 

Ο Ζαν Μισέλ Μπασκιά για παράδειγμα, ο σπουδαίος αμερικάνος ζωγράφος, ή ο δικός μας Θεόφιλος αλλά και τόσοι άλλοι ποιητές και καλλιτέχνες δεν περίμεναν να ʽχουν γεμάτη την τσέπη για να γεννήσουν τις μορφές της τέχνης τους. Η ουσία της δημιουργίας, αυτή της τέχνης, θεμελιώνεται στη ζωτική ανάγκη για «λέγειν» του δημιουργού. Αυτή η βαθιά επιθυμία για έκφραση είναι τόσο φυσικά δυνατή όσο φυσικά δυνατός είναι και ο θάνατος. Η δημιουργία προκαλεί τον θάνατο, θέλει να τον νικήσει φέρνοντάς τον σε ανθρώπινα μέτρα, έτσι ώστε ο θάνατος να είναι μέρος της ανθρώπινης ζωής. Ο πάμπτωχος, αρχικά, Ζαν Μισέλ Μπασκιά, επειδή δεν είχε λεφτά να αγοράσει υλικά ζωγραφικής, εύρισκε στα σκουπίδια πεταμένες πόρτες, παράθυρα, καρέκλες και άλλα αντικείμενα, ακόμη και σπασμένα, για να τα ζωγραφίσει. Έτσι δημιούργησε πρωτοποριακά και ασυνήθιστα έργα, δημιούργησε ένα νέο εικαστικό στιλ και γλώσσα. 

Αναλόγως και σε επίπεδο πολιτικών θεσμών: σε πολλές χώρες, δυτικές ή μη, βρίσκουμε θεσμικά πρόσωπα να παίρνουν αποφάσεις με ελάχιστα χρήματα. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης γεννήθηκαν σπουδαία έργα και δημιουργίες. Δεν είναι απαράβατος όρος η χρηματοπιστωτική δύναμη για να πάει μπροστά ο πολιτισμός. Είναι προσπάθεια συγκάλυψης της στειρότητάς μας (προσωπικής και θεσμικής) όταν φορτώνουμε την πολιτιστική μας τεμπελιά στην έλλειψη χρηματοπιστωτικών πόρων. Η δημιουργία, εκ γενετής, είναι ανεξάρτητη από «υλικές φυλακές», ανεξάρτητη από «οικονομικούς δεσμοφύλακες». Και είναι χάρη σε αυτό το DNA της που η δημιουργία είναι εξωστρεφής, συμβάλλοντας ουσιαστικά στον εμπλουτισμό της τέχνης με καινούρια στοιχεία, τη γόνιμη συνέργεια ετερόκλητων υλικών και πάνω απʼ όλα στην ισορροπημένη έκφραση. Μια τέτοια δημιουργία είναι και η ψυχή του Πολιτισμού. Δίχως αυτήν τη «δημιουργική ανιδιοτέλεια», για να θυμηθώ τον Καντ, δεν υπάρχει αισθητική και πολιτισμός. 

Αυτός είναι πάνω απʼ όλα χαρά ζωής, είναι ενεργή μελαγχολία, αισιόδοξη θλίψη, είναι δίψα για μάθηση, αυτοπραγμάτωση, συλλογική παρουσία, είναι δύναμη για γέννηση κουλτούρας, προστασία περιβάλλοντος, για οικολογικές συμπεριφορές, για τολμηρή έρευνα. Ο Πολιτισμός είναι εκ γενετής ένας ισορροπημένος συνδυασμός παράδοσης και πρωτοπορίας, εθνικών αξιών αλλά και πανανθρώπινων, είναι το βίωμα της οικουμενικότητας στην καθημερινή ζωή. Και κυρίως δεν είναι: υποχρεωτικά δεσμευμένος σε χρηματοπιστωτικούς αριθμούς. Γιατί τότε βολεύει τους λίγους και τους στείρους, θεσμικά και ατομικά.

Δημοσθένης Δαββέτας